Αποσπάσματα από το βιβλίο του Βασίλη Χρήστου, "Ήπειρος, Ορειβατικές - Αναρριχητικές Διαδρομές"

Γράμμος 2520μ

του Βασίλη Χρήστου

    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ορεινός όγκος του Γράμμου βρίσκεται στα σύνορα Ελλάδας και Αλβανίας και αποτελεί το πρώτο βουνό της βόρειας Πίνδου. Ο συνδυασμός της ποικιλομορφίας του ανάγλυφου του βουνού και των ιδιαίτερων γεωλογικών σχηματισμών, τα ενδιαφέροντα φυσικά τοπία και η περιορισμένη ανθρώπινη παρουσία, δημιουργούν ένα εντυπωσιακό σύνολο, που απαντάται σε ελάχιστα μέρη της χώρας μας.

   ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

   Ο Γράμμος βρίσκεται ανάμεσα στους νομούς Ιωαννίνων και Καστοριάς. Απλώνεται με ακανόνιστο σχήμα από βορρά προς νότο, έχοντας σαν βόρειο όριό του την οριογραμμή των συνόρων και το βουνό Μοράβα (υψ. 1.808 μ.) της Αλβανίας.
Οι νότιες απολήξεις του καταλήγουν στον ποταμό Σαραντάπορο, ο οποίος χωρίζει το Γράμμο, από τα όρη Βόιο στα ανατολικά και Σμόλικα στα νότια. Πάνω στη γραμμή των συνόρων σχηματίζεται ένα ιδιότυπο τόξο, που φιλοξενεί σχεδόν όλες τις ψηλές κορυφές του, όπως Κάμενικ (υψ. 2.041μ.), Γκόλιο (υψ. 1.934μ.), Μαύρη Πέτρα (υψ. 2.431μ.) καθώς και την ψηλότερη κορυφή του, που φέρει την ονομασία Τσούκα Πέτσικ (υψ. 2.520μ.) και πολλές άλλες ανώνυμες κορυφές. Από την Κορυφή των 2.520 μ. απλώνεται μια σειρά κορυφών, η οποία έχοντας νοτιοανατολική κατεύθυνση δημιουργεί διάφορα παρακλάδια με τις κορυφές Γκέσος (υψ. 2.166 μ.), Σταυρός (υψ. 2.031μ.), Κιάφα (υψ. 2.393μ.), Φαρμάκι (υψ. 2.139μ.), Σουφλικάς (υψ. 2.146 μ.), Επάνω Αρένα (υψ. 2.192 μ.), Κάτω Αρένα (υψ. 2.075 μ.) και πολλές άλλες που ξεπερνούν τα 2.000 μ.

   Οι πολλές κορυφές του σχηματίζουν χαρακτηριστικές κοιλάδες όπως αυτές της Γράμμοστας, της Αετομηλίτσας και του Πληκατίου.

   Γύρω από το βουνό υπάρχουν οι οικισμοί Πληκάτι, Αετομηλίτσα, Λυκόρραχη, Πεύκος, Πλαγιά, Οξυά, Επταχώρι, Κυψέλη, Κοτύλη, Χρυσή, Πευκόφυτο, Ασημοχώρι, Πυρσόγιαννη και άλλα καθώς και αρκετά ερείπια οικισμών, που εγκαταλείφθηκαν την εποχή του Εμφυλίου, όπως της Φούσιας, του Αγίου Ζαχαρία, του Λιανοτοπίου, του Μυροβλήτη, του Γράμμου, της Λυκορράχης και της Κοτύλης.

   ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ - ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΑ

   Ο Γράμμος γεωτεκτονικά ανήκει στη ζώνη της Πίνδου με κυρίαρχα τα ασβεστολιθικά και κρυσταλλικά πετρώματα, που πολλές φορές συναντώνται με φλύσχη. Η γεωλογική σύνθεση του εδάφους έχει διαμορφώσει ένα περιβάλλον το οποίο χαρακτηρίζεται από έντονη διάβρωση με ισχυρές κλίσεις.

   Πολλά ρέματα υπάρχουν στο βουνό, που στο μεγαλύτερο μέρος τους δυτικά, νότια και ανατολικά ρέουν στον ποταμό Σαραντάπορο. Τα βορινά ρέματα του βουνού απορρέουν στον Αλιάκμονα.

   Στις ψηλές κορυφές του σχηματίζονται αλπικές λιμνούλες με πιο εντυπωσιακές τη λίμνη Γκίστοβα, που βρίσκεται βόρεια της Κορυφής, στην κορυφή Σακούλι (υψ. 2.350 μ.), που είναι η ψηλότερη αλπική λίμνη της Ελλάδας και τη λίμνη Μουτσάλια σε υψόμετρο 1.700 μ., που βρίσκεται κάτω από την Επάνω Αρένα.

   ΒΛΑΣΤΗΣΗ

   Στο μεγαλύτερο μέρος του βουνού και μέχρι το υψόμετρο των 2.000 μ., αναπτύσσεται έντονη βλάστηση από βελανιδιές, οξιές, φράξους και γαύρους στα χαμηλότερα σημεία αλλά και έλατα, μαύρη πεύκη και ρόμπολα στα ψηλότερα. Πάνω από τα 2.000 μ. εκτείνονται οι αλπικοί λειμώνες με την ποώδη βλάστηση.
Ο Γράμμος έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000.

   ΧΛΩΡΙΔΑ

   Στο Γράμμο έχουν καταγραφεί 486 χλωριδικά είδη, εκ των οποίων τα 22 είναι ενδημικά της Ελλάδας. Ξεχωρίζουν τα ενδημικά της βόρειας Πίνδου silene parnassica (pindicola), silene haussknechtii, sedum tymphaeum, peucedanum stridii κ.ά.. Επίσης, τα ενδημικά του βουνού thesium vlachorum και ligusticum rhizomaticum.

   ΠΑΝΙΔΑ

   Εντυπωσιακή είναι η πανίδα του βουνού. Έχουν καταγραφεί 20 είδη θηλαστικών με κυρίαρχα την αρκούδα, το αγριόγιδο, το λύκο, την αλεπού, το αγριογούρουνο, το ζαρκάδι, τη βίδρα κ.ά.

   Μεγάλη είναι και η παρουσία των πουλιών στην περιοχή, όπου έχουν καταγραφεί 143 είδη, πολλά από τα οποία είναι προστατευόμενα καθώς κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Ξεχωρίζουν ο ασπροπάρης, ο φιδαετός, ο χρυσαετός, το όρνιο, ο δρυοκολάπτης, η χιονάδα, ο τσαλαπετεινός, η βουνοπαπαδίτσα, ο χειμωνόσπινος κ.ά.

   Αρκετά είδη από αμφίβια, ερπετά και ψάρια συμπληρώνουν την πανίδα της περιοχής.

   ΚΛΙΜΑ

   Το κλίμα της περιοχής είναι ορεινό. Το χιόνι καλύπτει το έδαφος από 7 έως 9 μήνες το χρόνο, ιδίως στις περιοχές με μεγάλο υψόμετρο. Τα καλοκαίρια είναι πολύ δροσερά και το φθινόπωρο εκδηλώνονται πολλές βροχές. Καλύτερη εποχή επίσκεψης στο βουνό είναι οι μήνες από Ιούλιο έως Σεπτέμβριο.

   ΙΣΤΟΡΙΑ

  Το βουνό υπήρξε πάντα το πέρασμα και η γέφυρα που ένωνε την Ελλάδα με την Αλβανία. Έχει συνδεθεί με την ιστορία του εμφυλίου σπαραγμού του λαού μας αφού αποτέλεσε το τελευταίο πεδίο μαχών του Εμφυλίου. Τα σημάδια του πολέμου είναι παντού έκδηλα, αφού ακόμα και σήμερα συναντά κανείς βλήματα, κάλυκες και κατεστραμμένα όπλα.

  ΜΝΗΜΕΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

   Ελάχιστα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς έχουν απομείνει στην περιοχή, μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Ξεχωρίζουν η μονή του Αγίου Ζαχαρία (17ος αι.), στα ερείπια του οικισμού του Αγίου Ζαχαρία, τα πέτρινα γεφύρια και ο νερόμυλος του Γκιουλέκα στο Επταχώρι, το πέτρινο γεφύρι του Κοτσουμπλή στο Ζουζουλιώτικο ποτάμι καθώς και το πέτρινο γεφύρι στην περιοχή Καζάνια και αυτό στο Ζουζουλιώτικο ποτάμι. Αξίζει, επίσης,  να  επισκεφτείτε  τη μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου (17ος αι.), τη μονή Ταξιαρχών στην Αγία Αννα, το γεφύρι της Ζέρμας, το νερόμυλο και τη νεροτριβή της Λυκορράχης, τα κτίρια όπου στεγάζονται η κοινότητα της Αετομηλίτσας, το δημοτικό σχολείο της Πυρσόγιαννης και το δημοτικό σχολείο των Χιονάδων, το Κάστρο στην περιοχή του Νεστορίου καθώς και τα ερείπια της αρχαίας οδού, κοντά στην Αλεβίτσα.

   ΣΗΜΕΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

   Στην ευρύτερη περιοχή του Γράμμου έχουν αναδειχθεί ορισμένα αξιόλογα σημεία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, όπως :
- ο γεωμορφολογικός σχηματισμός οντρίων, ανάμεσα στα χωριά Βράχος και ?γιος Γεώργιος,
- ο βραχώδης σχηματισμός Σπανούρας (Χάρος), περιοχή φονικών μαχών, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, στην Παλιά Κοτύλη,
- η περιοχή Λιβάδια της Κοτύλης,
- η βρύση Τριακοσάρα, κοντά στη λίμνη Μουτσάλια,
- η λίμνη Μουτσάλια κάτω από την κορυφή Επάνω Αρένα,
- το δάσος Τσάρνου, κοντά στα ερείπια του Αγίου Ζαχαρία,
- το μνημείο της φύσης "Φλάμπουρο",
- το Καταφίκι, εντυπωσιακό φαράγγι του Αλιάκμονα,
- και η αλπική λίμνη του Γράμμου, Γκίστοβα, στην κορυφή Σακούλι.

   ΠΡΟΣΒΑΣΗ

   Tο βουνό προσεγγίζεται από την Καστοριά, που απέχει 512 χλμ. από την Αθήνα, απ'  όπου δρόμοι οδηγούν στο Επταχώρι, στη Χρυσή και στην Κοτύλη. Επίσης από τα Ιωάννινα, που απέχουν 438 χλμ. από την Αθήνα, απ' όπου δρόμοι οδηγούν στο Πληκάτι, στην Αετομηλίτσα και στα γύρω χωριά, από τα οποία είναι  δυνατή η επίσκεψη στο βουνό.

   ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

- Πληκάτι - Τσούκα Πέτσικ (υψ. 2.520 μ.)
Βαθμός δυσκολίας : μέτρια
Χρόνος πορείας : 5 ώρες & 45 λεπτά
Σήμανση
Η διαδρομή αρχίζει από το χωριό Πληκάτι, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.240 μ. και απέχει 114 χλμ. από τα Ιωάννινα. Το χωριό έχει πανέμορφα πετρόκτιστα σπίτια και αξιόλογα εκκλησιαστικά μνημεία.
Το μονοπάτι έχει βόρεια κατεύθυνση. Αρχικά, για 15 λεπτά κατηφορίζετε στο ρέμα Μεσοπόταμος και μετά ανηφορίζετε, μέχρι να συναντήσετε τη συμβολή του ρέματος με άλλο μικρότερο ρέμα (1 ώρα). Από 'δω ανηφορίζετε ανάμεσα από τη Μελύρα και τη Σκάλα, βαδίζοντας σε μια μεγάλη πλαγιά με αρκετή κλίση και κουραστική ανηφόρα, μέχρι να καταλήξετε στον Αυχένα μεταξύ του Περήφανου και του Γράμμου (2 ώρες & 30 λεπτά). Από 'κει με ανατολική πορεία καταλήγετε στην κορυφή μετά από 2 ώρες επίπονης ανηφόρας.
Δίπλα από την κορυφή υπάρχει το γκρεμισμένο εκκλησάκι της Παναγιάς να θυμίζει τις τραγικές στιγμές του Εμφυλίου.
Η θέα από την κορυφή είναι καταπληκτική. Αντικρίζετε την Γκαμήλα, το Σμόλικα, τα βουνά της Αλβανίας και τα χωριά του Γράμμου.
Η διαδρομή αυτή δεν έχει καλή σήμανση. Συναντάτε κατά καιρούς κόκκινες κουκίδες και σημάδια με πέτρες. Έχει όμως καλή ορατότητα προς την κορυφή.

- Αετομηλίτσα - Τσούκα Πέτσικ (υψ. 2.520 μ.)
Βαθμός δυσκολίας : μέτρια
Χρόνος πορείας : 5 ώρες
Σήμανση
Η διαδρομή αρχίζει από το χωριό Αετομηλίτσα, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.430 μ. και απέχει 125 χλμ., βόρεια των Ιωαννίνων. Το χωριό είναι κτηνοτροφικό και κατοικείται μόνο το καλοκαίρι. Στο χωριό υπάρχει ορειβατικό καταφύγιο όπου μπορείτε να διανυκτερεύσετε.
Το μονοπάτι έχει βορινή κατεύθυνση στην αρχή, που την ακολουθείτε για 1 ώρα  περίπου  μέχρι  το  ρέμα  που κατεβαίνει για το ?σπρο ποτάμι. Από 'κει η κατεύθυνση γίνεται βορειοδυτική και οδηγεί στον Αυχένα Κιάφα, ανάμεσα στην Κιάφα (υψ. 2.393μ.) και το Περήφανο (υψ. 2.442μ.), όπου καταλήγετε σε 1 ώρα και 40 λεπτά. Εδώ το μονοπάτι ακολουθεί δυτική κατεύθυνση μέχρι το χωματόδρομο που έρχεται από τον Γκέσιο. Περνά κάτω από το Περήφανο στη δεξιά πλευρά του και οδηγεί προς την κορυφή (υψ. 2.381 μ.), που είναι γεμάτη από πολυβολεία (50 λεπτά). Για την κορυφή χρειάζεστε άλλα 40 λεπτά, σε σχετικά ομαλό μονοπάτι.
Η διαδρομή για την κορυφή μπορεί να γίνει και από το χωματόδρομο, που  οδηγεί από το Πληκάτι στον Γκέσιο (υψ. 2.166 μ.) μέχρι το Περήφανο. Από 'κει η κορυφή προσεγγίζεται σε 1 ώρα.

- Αετομηλίτσα - Επάνω Αρένα (υψ. 2.192 μ.)
Βαθμός δυσκολίας : μέτρια
Χρόνος πορείας : 2 ώρες & 40 λεπτά
Σήμανση
Η διαδρομή αρχίζει από την Αετομηλίτσα, έχει ανατολική κατεύθυνση και ακολουθεί καλογραμμένο μονοπάτι μέσα από πυκνή βλάστηση μέχρι τα αλπικά οροπέδια, όπου υπάρχουν δύο λιμνούλες, μετά από 2 ώρες πορείας. Από τις λίμνες αυτές ακολουθείτε ανηφορική νότια πορεία, που σας οδηγεί στην Κορυφή σε άλλα 40 λεπτά.
Η διαδρομή αυτή δεν έχει σήμανση αλλά έχει καλή ορατότητα της Κορυφής.

  ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ

   Στο χωριό Αετομηλίτσα βρίσκεται το νέο καταφύγιο, χωρητικότητας 20 ατόμων. Διαθέτει κρεβάτια, κουβέρτες, τζάκι, θέρμανση και οργανωμένη κουζίνα, που προσφέρει φαγητό. Τηλέφωνο επικοινωνίας : 26550 31354.

  ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ

Νομαρχία Ιωαννίνων 26510 87000
Νομαρχία Καστοριάς 24670 22241
Αστυνομική Διεύθυνση Ιωαννίνων 26510 65934
Αστυνομία Κόνιτσας 26550 22202
Κέντρο Υγείας Κόνιτσας 26550 23111
Δήμος Μαστοροχωρίων 26550 31269
Κοινότητα Γράμμου 24670 42361
Κοινότητα Αετομηλίτσας 26550 31063



Αποσπάσματα από το βιβλίο του Βασίλη Χρήστου, "Ήπειρος, Ορειβατικές - Αναρριχητικές Διαδρομές". Οι ώρες πορείας κυμαίνονται και είναι υποκειμενικές, αφορούν δε μόνο την ανάβαση και όχι την επιστροφή. Στο ανωτέρω απόσπασμα προσδιορίζονται με βάση το ρυθμό του ίδιου του συγγραφέα, σε πορείες που έγιναν από το 1974 μέχρι σήμερα.