ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΙΠΠΟΚΟΜΟΥ

Έτος δημιουργίας: αρχές 3ου αιώνα π.Χ. Τόπος διατήρησης: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα Διαστάσεις: 2 μ. Ύψος ? 1,90 μ. Πλάτος

Σύντομο ιστορικό:

Το ανάγλυφο ανακαλύφθηκε στον Σταθμό Λαρίσης στην Αθήνα το 1948. Πιθανώς περιελάμβανε ακόμη ένα τμήμα που δεν ανευρέθηκε. Είχε παραστάδες* δεξιά και αριστερά και επίστεψη*. Παρουσιαζόταν έτσι η όψη ενός επιτύμβιου ναΐσκου. Ο ιπποκόμος* έχει όψη Αφρικανού, καθώς οι Έλληνες ταξίδευαν συχνά, αλλά είχαν και δούλους Αφρικανούς. Παραστάσεις μαύρων ή Αράβων συναντούμε ήδη από τον 4ο π.Χ. αιώνα σε αγγεία.

Παρουσίαση του έργου:

Το έργο ήταν μνημειακών διαστάσεων. Τα δύο μεγάλα κομμάτια από μάρμαρο που σώζονται είναι τμήμα του όλου έργου, το οποίο μπορεί να είχε ένα ή περισσότερα τμήματα ακόμη στα αριστερά του υπάρχοντος. Το έργο είναι γνωστό και ως «Ο Αιθίοπας», γιατί παρουσιάζει δεξιά έναν Αιθίοπα ιπποκόμο που προσπαθεί να τιθασεύσει ένα αγριεμένο άλογο. Το άλογο –ένας περήφανος αρσενικός κέλης*– έχει σηκώσει το αριστερό μπροστινό πόδι του σε μια ανυπόμονη κίνηση, πριν το χτυπήσει με δύναμη κάτω. Συγχρόνως τραβά προς τα πίσω τον λαιμό του και στρέφει με μια μικρή κίνηση το κεφάλι του, καθώς απειλείται από τον ιπποκόμο. Η έντασή του φαίνεται από το μισάνοιχτο στόμα, από την κίνηση του κεφαλιού του προς τα δεξιά, από τη χαρακτηριστική στάση του σώματός του με τα τρία πόδια του στηλωμένα στο έδαφος. Το δεξί μπροστινό πόδι του, ολόγλυφα σκαλισμένο, είναι σε έναν έντονα διαγώνιο άξονα. Ο γλύπτης, για να δημιουργήσει την αίσθηση της κίνησης, διασταυρώνει αυτόν τον διαγώνιο άξονα με τον αντίθετο διαγώνιο άξονα του σώματος του ιπποκόμου. Έχει τοποθετήσει στην άκρη και σε πολύ λίγο χώρο τον ιπποκόμο μπροστά από το άλογο, και σ’ αυτόν τον στενό χώρο συμβαίνει όλη η δράση του έργου. Το υψωμένο χέρι του Αιθίοπα κρατά το μαστίγιο απειλητικά. Η ουρά του μαστιγίου ήταν ζωγραφισμένη, όπως χρωματισμένο θεωρείται ότι ήταν και όλο το έργο. Το δέρμα του πάνθηρα, το οποίο ήταν ριγμένο πάνω στο άλογο, ήταν πιθανώς βαμμένο με κίτρινο χρώμα και μαύρες κηλίδες, ενώ το άλογο ήταν βαμμένο με καφέ χρώμα. Στο φόντο διακρίνεται ζωγραφισμένο ένα μακεδονικό κράνος, το οποίο αποτελούσε πιθανώς μέρος της εξάρτυσης του πολεμιστή-ιππέα του αλόγου, μιας ζωγραφισμένης ανθρώπινης φιγούρας, που δεν έχει διασωθεί. Το άλογο και ο ιπποκόμος έχουν σμιλευτεί ρεαλιστικότατα και με απαράμιλλη τέχνη από έναν άγνωστο σ’ εμάς αλλά πολύ μεγάλο γλύπτη. Διακρίνονται καθαρά οι μύες και οι φλέβες του αλόγου κάτω από ένα δέρμα που μοιάζει διάφανο και ιδρωμένο. Η ουρά του αλόγου δεν έχει διασωθεί ολόκληρη, αφού ένα τμήμα του έργου λείπει. Το τμήμα αυτό πιθανώς να περιελάμβανε το ουσιαστικότερο μέρος της σύνθεσης, δηλαδή τον ιδιοκτήτη του αλόγου που είχε πεθάνει και του έφτιαξαν αυτό το μνημείο. Ο ιδιοκτήτης του αλόγου θα ήταν οπωσδήποτε αριστοκράτης και πολύ ευκατάστατος, δεδομένου ότι μόνο οι πλούσιοι μπορούσαν να έχουν άλογα ιπποδρομίου ή πολεμικά-στρατιωτικά άλογα. Ο ιπποκόμος φοράει κοντό χιτώνα (χιτώνιο) και ενδρομίδες, δηλαδή ψηλά υποδήματα, ένα είδος σημερινής μπότας, που ήταν εφαρμοστά στην κνήμη και έδεναν με λουριά. Οι υπόλοιπες λεπτομέρειες (λουριά κτλ.) θα πρέπει να ήταν ζωγραφισμένες. Ο ιπποκόμος έχει χαρακτηριστικά μαύρου, με παχιά χείλη, κατσαρά κοντά μαλλιά κτλ. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ιπποκόμοι ήταν πολλές φορές και οι ιππείς του αλόγου, όταν για παράδειγμα συμμετείχαν σε αγώνες, για να φέρουν τη νίκη στον ιδιοκτήτη του αλόγου. Το δέρμα του πάνθηρα, ριγμένο πάνω στο άλογο (εφίππιο), χρησίμευε για να κάθεται ο ιππέας. Εφίππια δεν είχαν συνήθως τα άλογα των αγώνων. Από την άλλη μεριά, ο πάνθηρας ήταν ιερό ζώο του Διονύσου, γεγονός που σημαίνει ότι το επιτύμβιο αυτό μπορεί να είχε κάποια λατρευτική σημασία. Το μακεδονικό κράνος, ζωγραφισμένο στο φόντο, πιθανώς παραπέμπει στο ότι ο ιδιοκτήτης του αλόγου ήταν Μακεδόνας βετεράνος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το άλογο μακεδονικό. Το μεγάλο μέγεθος του αλόγου συνηγορεί επίσης σ’ αυτό. Εξάλλου, στους Μακεδόνες άρχοντες άρεσε το κυνήγι του λιονταριού και του πάνθηρα. Εάν δώσουμε βαρύτητα σ’ αυτά τα στοιχεία, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το άλογο ήταν στρατιωτικό ή άλογο για κυνήγι. Πρόκειται για βαθύ ανάγλυφο. Το δεξί πόδι και το κεφάλι του αλόγου είναι περίοπτα, ενώ τα εσωτερικά πόδια του είναι σκαλισμένα με ρηχό ανάγλυφο, για να δοθεί η ψευδαίσθηση του βάθους. Η υφή του έργου είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, το έδαφος είναι άγριο, το δέρμα του πάνθηρα έχει εξαιρετικές λεπτομέρειες και ο κοντός χιτώνας πλούσιες πτυχές.

ΓΩΣΣΑΡΙ

Ελληνιστική περίοδος:

Από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (το 323 π.Χ.) μέχρι την υποταγή της Αιγύπτου στη Ρώμη (το 31 π.Χ.). Ονομάστηκε έτσι, καθώς εξελληνίστηκε ένα μεγάλο μέρος του τότε γνωστού αρχαίου κόσμου με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και αργότερα των Ρωμαίων.

Επίστεψη:

Το επιστέγασμα, η στέγη.

Επιτύμβιο ανάγλυφο:

Ανάγλυφο ταφικό μνημείο

Ιπποκόμος:

Σταυλίτης, υπεύθυνος για την καθαριότητα, την τροφή και την υγεία του αλόγου.

Κέλης:

Άλογο κατάλληλο για ιππασία και όχι για εργασίες.

Παραστάδες:

Τετράγωνες κολόνες ή κάθετες δοκοί στο τελείωμα της πόρτας ή στην άκρη του τοίχου της προσόψεως του κτίσματος. Διακοσμούν ή ενισχύουν την αντοχή του οικοδομήματος.