η πιο σημαντική ημερομηνία της εποχής της αναγέννησης θεωρείται το 1492, η χρονιά όπου ο Χριστόφορος Κολόμβος "ανακάλυψε" την Αμερική.

Ο Πόλεμος των Χωρικών

Written by Σωτήρης Κοντογιάννης

Για την επίσημη ιστορία, η πιο σημαντική ημερομηνία της εποχής της αναγέννησης θεωρείται το 1492, η χρονιά όπου ο Χριστόφορος Κολόμβος "ανακάλυψε" την Αμερική. Για τους επαναστάτες, όμως, ξεχωρίζει μια άλλη ημερομηνία: το 1525. Εκείνη τη χρονιά κορυφώθηκε στην κεντρική Ευρώπη η μεγαλύτερη εξέγερση που είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο φεουδαρχικός κόσμος.

Ο "Πόλεμος των Χωρικών", όπως έχει μείνει στην ιστορία, ξεσήκωσε εκατοντάδες χιλιάδες φτωχούς που, ενωμένοι σε αυτοσχέδιους στρατούς, σάρωσαν την ύπαιθρο, έκαψαν μοναστήρια, εκτέλεσαν πρίγκιπες και βαρόνους, κατέλαβαν κάστρα και πόλεις και έσπειραν τον πανικό, για πάνω από ένα χρόνο, στην άρχουσα τάξη. Η Ευρώπη θα έπρεπε να περιμένει τρεις ολόκληρους αιώνες για να γνωρίσει, με τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, μια μεγαλύτερη "αναταραχή". Οι αγρότες δεν κατάφεραν να νικήσουν στον Πόλεμο των Χωρικών. Οι στρατοί τους ήταν κακά οργανωμένοι, οι στρατιώτες τους άπειροι και ανεκπαίδευτοι, τα όπλα τους λίγα, απαρχαιωμένα και στοιχειώδη. Ακόμα χειρότερα, όπως γράφει ο Φρίντριχ Έγκελς, οι χωρικοί "επέδειξαν αξιοσημείωτη έλλειψη αποφασιστικότητας". Μέχρι και την τελευταία στιγμή πίστευαν ότι οι διαφορές τους με τους άρχοντες μπορούσαν να διευθετηθούν με κάποιον φιλικό τρόπο.
Η άρχουσα τάξη, οι πρίγκιπες και ο ανώτατος κλήρος, δεν είχαν τέτοιες αυταπάτες. Η αντίδρασή τους ήταν βίαιη και βάρβαρη. Ο αριθμός των νεκρών είναι δύσκολο να εκτιμηθεί: κάποιοι υπολογίζουν ότι έφτασαν τις 100 χιλιάδες, άλλοι δίνουν ακόμα μεγαλύτερα νούμερα. Στο Φράνκενχαουζεν τα μισθοφορικά στρατεύματα του Κόμη της Έσσης και του Δούκα της Σαξονίας αιφνιδίασαν στις 15 Μάη του 1525 τον στρατό των επαναστατών που είχε οχυρωθεί στην είσοδο της πόλης. Οι χωρικοί διαλύθηκαν και έτρεξαν πανικόβλητοι να κρυφτούν στα σοκάκια της πόλης.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια ανελέητη σφαγή: "Χιλιάδες χωρικοί", γράφει ο Τζ. Ρ. Έλτον, ένας συντηρητικός ιστορικός, "σκοτώθηκαν, κυρίως την επομένη των μαχών που δεν ήταν παρά άτακτη φυγή, όπου οι ένοπλοι άνδρες των ηγεμόνων διασκέδαζαν να καταδιώκουν... τους φυγάδες". Ανάμεσα στα θύματα της σφαγής του Φράνκενχάουζεν ήταν και ο Τόμας Μίντσερ -ο σημαντικότερος πνευματικός ηγέτης της εξέγερσης. Ο Μίντσερ αιχμαλωτίστηκε και αφού βασανίστηκε φριχτά δικάστηκε με συνοπτικές διαδικασίες και εκτελέστηκε στις 27 Μάη.
Ο Μίντσερ ήταν ιερέας. Τα κείμενά του είναι γεμάτα από μυστικιστικές μισαλλοδοξίες, θεολογικές αναφορές και χιλιαστικά οράματα. Ο Μίντσερ επηρεάστηκε βαθιά από την "προτεσταντική επανάσταση" του Λούθηρου, που εκδηλώθηκε τον Οκτώβρη του 1517 με την διάσημη θυροκόλληση των 95 θέσεων στην είσοδο της Μητρόπολης της Βιτεμβέργης. Η ρήξη, όμως, ήρθε πολύ γρήγορα. Και η αιτία δεν ήταν ούτε οι "Γραφές", ούτε το "εσωτερικό φως", ούτε το Άγιο Πνεύμα: η πραγματική αιτία ήταν ο κοινωνικός συντηρητισμός του Λούθηρου.

Διαμάχη

Την εποχή του Μαρξ και του Έγκελς οι επίσημοι ιστορικοί αντιμετώπιζαν τον Πόλεμο των Χωρικών σαν μια καθαρά θεολογική διαμάχη. Αν οι άνθρωποι της εποχής κατάφερναν να επιλύσουν τα επουράνια, γράφει ο Έγκελς ειρωνευόμενος τους "πατριώτες ιστοριοδίφες" και τους "κρατικούς εγκεφάλους" της Γερμανίας του 19ου αιώνα, "τότε δεν θα υπήρχε... κανένας λόγος να τσακώνονται για τις υποθέσεις αυτού του κόσμου.
Αυτοί οι ιδεολόγοι είναι αρκετά εύπιστοι ώστε να παίρνουν τοις μετρητοίς όλες τις αυταπάτες που έχει μια εποχή για τον εαυτό της... Για τους ταξικούς αγώνες που διεξάγονται σε αυτούς τους συγκλονισμούς... οι ιδεολόγοι μας δεν έχουν ιδέα...". Μια ματιά στις σημερινές, ισλαμοφοβικές θεωρίες περί "Σύγκρουσης των Πολιτισμών" δείχνει ότι δεν έχουν αλλάξει και πολλά στους σύγχρονους "πατριώτες ιστοριοδίφες". Ούτε, φυσικά, στους "κρατικούς εγκεφάλους".
Η φεουδαρχική κοινωνία του 16ου αιώνα ήταν χωρισμένη σε μια ολόκληρη σειρά από "κλειστές τάξεις". Στην κορυφή αυτής της πυραμίδας βρίσκονταν ο αυτοκράτορας και οι πρίγκιπες. Δίπλα τους στέκονταν οι αρχιεπίσκοποι, οι επίσκοποι και οι ηγούμενοι, οι αξιωματούχοι της εκκλησίας. Στον πάτο ήταν "η μεγάλη μάζα του έθνους", οι αγρότες. "Πάνω στους αγρότες έπεφτε το βάρος όλων των άλλων στρωμάτων της κοινωνίας... Παντού τον μεταχειρίζονταν σαν πράγμα, σαν μεταφορικό ζώο και ακόμα χειρότερα. Αν ήταν δουλοπάρικος, βρισκόταν πέρα για πέρα στο έλεος του αφέντη του. Αν ήταν υποτελής, έφταναν οι νόμιμες, συμβατικές υποχρεώσεις για να τον τσακίσουν...".
Η εξαθλίωση, η αυθαιρεσία της εξουσίας και η κακομεταχείρηση είχαν οδηγήσει τους αγρότες πολλές φορές σε εξεγέρσεις μέσα στα προηγούμενα χρόνια -με εντυπωσιακές επιτυχίες μερικές φορές. Το 1381 ο επαναστατημένος στρατός του Γουάτ Τέιλορ κατέλαβε για λίγο το Λονδίνο, απαιτώντας το τέλος της δουλοπαρικίας. Αλλά καμιά από αυτές τις εξεγέρσεις δεν είχε πάρει τον καθολικό χαρακτήρα που πήρε ο Πόλεμος των Χωρικών.
Αυτό που έκανε την εξέγερση του 16ου αιώνα μεγάλη ήταν οι αλλαγές στην ίδια την βάση της κοινωνίας, στην δομή της παραγωγής: από τις αρχές του 15ου αιώνα κιόλας η παραγωγή για την ανταλλαγή άρχισε, σταδιακά, να αντικαθιστά την παραγωγή για άμεση κατανάλωση, το μοντέλο που χαρακτήριζε την πρώϊμη φεουδαρχική περίοδο.
Αυτό που επέτρεψε αυτή την εξάπλωση της αγοράς ήταν οι νέες τεχνικές -ανάμεσά τους και η ανακάλυψη της πυξίδας, που επέτρεψε στον Κολόμβο να πάει και να επιστρέψει από την Αμερική. Οι "παραγωγικές δυνάμεις", για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Μαρξ, είχαν κάνει ένα άλμα προς τα μπρος, που πίεζε τώρα για μια νέα, διαφορετική οργάνωση και της παραγωγής και ολόκληρης της κοινωνίας. Οι εξεγέρσεις των αγροτών των περασμένων αιώνων ήταν εξεγέρσεις απελπισίας. Ο πόλεμος των χωρικών ήταν μια πρώιμη επανάσταση ελπίδας.
Οι άρχουσες τάξεις τρομοκρατήθηκαν από την επανάσταση. Και την έσφαξαν. Οι πρίγκιπες κατάφεραν να σταματήσουν το ρολόι της ιστορίας για τρεις ολόκληρους αιώνες. Αλλά όχι για πάντα.