Οi Δόλοπες

 Δολοπία

Η Δολοπία υπαγόταν στην εξουσία του Πηλέα, που την παραχώρησε στον Φοίνικα.     Σ' αυτόν ο Πηλέας εμπιστεύθηκε και το γιό του Αχιλλέα, για την εκπαίδευση και την καλή του κατάρτηση. Τον Αχιλλέα ακολούθησε στον Τρωϊκό πόλεμο και ο Φοίνικας με στρατό Δολόπων και με οπλισμό τόξα και σφεντόνες. Η Δολοπία βόρεια γειτόνευε με τους Δρύοπες, που κατοικούσαν περί το "Δρυόπιο όρος" δηλαδή τον Τυμφρηστό - Βελούχι και ο Βασιλιάς τους Μελανέας ίδρυσε την πόλη Οιχαλία στην οποία έδωσε το όνομα της γυναίκας του.

Οι Δόλοπες ως λαός συγκροτημένος, αναφέρεται σε διάφορους πολέμους. Το 480 π.χ. υποτάσσονται στον Ξέρξη και δίνουν σ' αυτόν "γην και ύδωρ" . Το 420 π.χ.  συμμαχούν με τους Αινιάνες και τους Θεσσαλούς κατά της Ηράκλειας (Τραχίνας). Το 374 π.χ. υποτάσσονται στο βασιλιά των Φερών. Το 344 π.χ. συντάσσονται  με το βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο. Το 323 π.χ. συμμαχούν με τους Αθηναίους κατά το Λαμιακό πόλεμο. Επίσης αναφέρονται και κατά τους εμφυλίους πολέμους των Ρωμαίων. Προσλαμβάνονταν στους πολέμους για να απασχολούν με τον ελαφρό τους οπλισμό (τόξα και σφεντόνες) τους αντιπάλους κατά τη διάρκεια της μάχης. Οι Δόλοπες εξαφανίστηκαν κατά τα τελευταία προ Χριστού ή τα πρώτα μετά Χριστόν χρόνια. "Ου γαρ έτι ήν Δολόπων γένος", γράφει ο Παυσανίας.

 

 

Αρχαία Κτημένη

Ο πρώτος οικισμός ανάγεται στην αρχαιότητα, όπως το μαρτυρούν υπολείμματα από παλιά τείχη και αρχαίους τάφους. Πάνω από το Φουρνά, στην κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία, υπάρχουν θεμέλια αρχαίου τείχους πάχους 2,50 μ. με λίθους ογκώδεις ορθογώνιους και σφυρηλατημένους με μυτερή σμίλη, οι οποίοι μεταφέρθηκαν εκεί από άλλο μακρινό βραχώδη τόπο. Αυτό το τείχος περιβάλλει την κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία. Τέτοιοι λίθοι σώζονται και στο κάτω μέρος του χωριού. Και κατά τη διάνοιξη θεμελίων οικοδομής βρέθηκε κομμάτι  κιονόκρανου. Αυτό δείχνει ότι κατά την αρχαιότητα υπήρχε εκεί πόλη ή κάποιο κέντρο της αρχαίας Δολοπίας, πιθανόν η Κτημένη, που ήταν η έδρα του βασιλιά των Δολόπων. Ιδρυτής της θεωρείται ο ήρωας Κτήμενος. Κοντά στην Κτημένη υπήρχε η Θεσσαλική πόλη Αγγειαί, πιθανόν κοντά στη σημερινή Ρεντίνα. αναφέρεται ότι οι Κτημένιοι ήρθαν σε ρήξη με τους Αγγειούς για τα σύνορα (πιθανόν για το σημερινό οροπέδιο Ζαχαράκη).

Από όλα αυτά τα ευρήματα που συμπτωματικά ήρθαν στο φως, φαίνεται η ανάγκη για συστηματική έρευνα και ανασκαφή της περιοχής από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, με σκοπό την ανάδειξη των θησαυρών που κρύβει μέσα της η γη της Ευρυτανίας.

 

 

Κατοικούσαν την Δολοπία χώρα, περιοχή που περικλείεται από τους ποταμούς Ταυρωπό (Μέγδοβα) και Καρπενησιώτη. Βεβαίως ανάλογα με τις ιστορικές συνθήκες, πολλές φορές επεκτάθηκαν και πέραν των ορίων αυτών φτάνοντας μέχρι και τον Αχελώο. Προς νότο έφταναν μέχρι τις βόρειες παρυφές του Βελουχιού και η πρωτεύουσά τους ήταν η αρχαία Κτιμένη ή Κτιμενάς βρισκόταν στο χώρο της σημερινής Δράνιστας, στα νότια του νομού Καρδίτσας, κοντά στα λουτρά Σμοκόβου. Ο γιός του βασιλιά της, ο Ευρυδάμας συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία σύμφωνα με τον Απολλώνιο Ρόδιο. Στην περιγραφή του καταλόγου των ηρώων που συμμετείχαν αναφέρει: Ήλυθε δ’ αύ Μόψος Τιταρήσιος, όν περι πάντων Λητοΐδης εδίδαξε θεοπροπίας οιωνών ηδέ και Ευρυδάμας Κτιμένου πάις άγχι δε λίμνης Ξυνιάδος Κτιμένην δολοπηίδα ναιατάακεν» Ήλθε κι ο Τιταρήσιος ο Μόψος που για όλες ο Απόλλωνας τον δίδαξε τις προφητείες των οιωνών και του Κτιμένου ο Ευρυδάμας, που κοντά στη λίμνη Ξυνιάδα εκατοικούσε, στην Δολοπική Κτιμένη ( Απολ. Ροδίου, Αργοναυτικά). Εκτός από την Κτιμένη, κι άλλες Δολοπικές πόλεις αναπτύχθηκαν, όπως η Δολοπηίς, οι Αγγειαί, κοντά στη λίμνη Ξυνιάδα, η Μενελαϊς, κοντά στο σημερινό Σμόκοβο (Λουτροπηγή) της Καρδίτσας και η Ελλοπία. Γενάρχης των Δολόπων φέρεται ο Δόλοψ, του οποίου ο τάφος βρισκόταν κοντά στις Παγασσές, «Δόλοπος σήμα» η «Δολοπήϊος τύμβος». Ως πρώτος καταχτητής αναφέρεται ο βασιλιάς της Φθίας και πατέρας του Αχιλλέα, Πηλέας, ο οποίος παραχώρησε την Δολοπία στον Φοίνικα γιο του βασιλιά της Θράκης Αμύντορα. Για τον λόγο αυτό 500 Δόλοπες συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο υπό τις διαταγές του Φοίνικα για τον οποίο ο Πίνδαρος γράφει: ος Δολόπων άγαγε θρασύν όμιλον σφενδονάσαι, ιπποδάμων Δαναών βέλεσι πρόσφορον» που οδήγαγε την άξια ομάδα των Δολόπων για της σφεντόνας τη ριξιά και στο να βρίσκουν στόχο, των Δαναών που τ’ άλογα δαμάζουνε, τα βέλη (Στράβ. ΙΧ, 5,5 p.431 και ΙΧ 437, 17, 17α). Στα 501 (π.Χ.) οι Δόλοπες πήραν μέρος στην εκστρατεία του Κύρου υπό τον Μένονα τον Θεσσαλό. Στα 420 πολέμησαν με τους Μαλιείς, τους Αινιάνες και τους Θεσσαλούς εναντίον των Ήρακλειωτών της Τραχίνας. Το 374 υποτάχτηκαν στον τύραννο των Φερρών Ιάσονα. (Ξενοφ. Έλλην. Β’, δ’, 1). Στα 344 πήγαν με το μέρος του Μακεδόνα Φιλίππου του Β’ πατέρα του Μεγαλέξανδρου. Στο 356-346 π.Χ. πήραν μέρος στον ιερό πόλεμο υπέρ των Δελφών. Στο 323 π.Χ. συμμάχησαν με τους Αθηναίους και συνεχόμενα μπήκαν στην δυνατή τότε Αιτωλική Συμπολιτεία. Στο 279 π.Χ. πολέμησαν μαζί με τους Αιτωλούς και τους Ευρυτάνες, τους Γαλάτες. Στα 174 π.Χ. ο Περσέας του Φιλίππου τους καθυπόταξε αν και βρισκόταν αυτός κάτω από την ρωμαϊκή κυριαρχία. (Πολυβ. ΚΒ., 22, 4).

 

Οι αρχαίοι Αιτωλοί και Δόλοπες Ο αρχαιότερος, πολυπληθέστερος και δυναμικότερος αιτωλικός λαός, κατοικούσαν σε μια πλατιά έκταση που αρχίζει από την Ακαρνανία, έπαιρνε μέσα τον Αχελώο, έφτανε στη νότια Θεσσαλία και προς τα Ανατολικά και Νότια οριζόταν από τον Τυμφρηστό, άκρη-άκρη της Φθίας όπως αναφέρει ο Όμηρος. Πρωτεύουσά τους είχαν την Κτιμένη ( σημερινή Δρανίτσα του νομού Καρδίτσας), απ’ την οποία καταγόταν ο αργοναύτης Ευρυδάμας, γιος του Βασιλιά Κτιμένη. Κατά την περίοδο που εντοπίζεται λίγο πριν τον Τρωικό πόλεμο (12ος αιώνας π.Χ.) οι Δόλοπες φαίνεται πως είχαν υποταγεί στο βασιλιά των Μυρμιδόνων τον Πηλέα, που διαφέντευε το χώρο στα ανατολικά του Τυμφρηστού, στην κοιλάδα του Σπερχειού και τη νότια Θεσσαλία. Μόνο μια κατάσταση υποταγής στον Πηλέα δικαιολογεί το διορισμό του Φοίνικα, ενός ανθρώπου της αυλής του, στο αξίωμα του βασιλιά του λαού των Δολόπων. Ο γέρο-αλογολάς της Φοίνικας πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο κάτω από τις διαταγές του νεαρού μαθητή του Αχιλλέα. Οδηγούσε τους Δόλοπες με στόλο 10 καραβιών, τον τέταρτο από τους πέντε λόχους των Μυρμιδόνων και των συμμάχων τους και με συνολική δύναμη 500 πολεμιστές. Ο Φοίνικας που είχε διδάξει στον Αχιλλέα τη ρητορική και την πολεμική τέχνη, συνέχισε και στην Τροία τη φροντίδα του αυτή και τον είχε πάντα κάτω από την επίβλεψή του. Ο Πίνδαρος αναφέρει για το Φοίνικα ότι οδηγούσε το γενναίο τμήμα των σφενδονητών, που ήταν επιδέξιο να βοηθάει τους αλογολάτες Δαναούς, στον πόλεμο που έκαναν με τα βέλη. Η μεταγενέστερη ιστορία των Δολόπων συμπλέκεται με την ιστορία των Αιτωλών και των Ευρυτάνων. Συχνά όμως εμφανίζονται να δρουν μόνοι τους, να παίρνουν μέρος σε συμμαχίες με δική τους πρωτοβουλία, να συνομολογούν συμφωνίες ή να ενεργούν κατακτητικές εκστρατείες. Ανέπτυξαν δικές τους πόλεις εκτός από την Κτιμένη, όπως η Δολοπηίς, οι Αγγείαι, κοντά στη λίμνη Ξυνιάδα η Μενελαϊς, κοντά στο σημερινό Σμόκοβο (Λουτροπηγή) της Καρδίτσας και η Ελλοπία. 

Τελικά ξεχώρισαν τέσσερα διαφορετικά φύλα: Οι Αγραίοι, οι Απεραντοί, οι Δόλοπες και οι Ευρυτάνες. Ως σημαντικότερο από τα φύλα αυτά θεωρούνται οι Δόλοπες.οι οποίοι σύμφωνα με τον όμηρο (Όμ. Ίλ. Β’ 682-685), κατοικούσαν στο Β.Δ. τμήμα του σημερινού Νομού και οι οποίοι πήραν μέρος στη μεγάλη εκστρατεία των Ελλήνων κατά της Τροίας, με αρχηγό τον Φοίνικα υπό την γενική αρχηγία του Αχιλλέα. Ο γενικός αυτός αρχηγός των Μυρμιδόνων είχε 50 πλοία πού μετέφεραν πέντε τάγματα πολεμιστών. Οι Δόλοπες αποτελούσαν το 4ο τάγμα ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα αποτελούντα από τους Μυρμιδόνες και μερικούς κατοίκους πόλεων κοντά σ’ αυτούς. Τα τέσσερα ευρυτανικά (αιτωλικά) αυτά φύλα, παρουσίασαν έντονη δράση κατά τον 5ο π.Χ αιώνα, όταν όλη η Ελλάδα είχε εμπλακεί στον καταστροφικό Πελοποννησιακό Πόλεμο. Από αρκετές αναφορές αυτής της περιόδου (Θουκιδίδη κλπ), επιβεβαιώνεται ότι διατηρούσαν την ίδια θρησκεία, την ίδια δυσκολονόητη γλώσσα, τα αυτά ήθη και έθιμα. Θεωρούνταν μάλιστα ότι είχαν τα ίδια σπουδαία πολεμικά προσόντα με τους ομόφυλούς τους Αιτωλούς. Οι ευρυτάνες πολεμιστές ήταν απαραίτητοι σε κάθε εκστρατεία και πάντοτε ζητούσαν τη συνδρομή τους είτε ως μισθοφόρων είτε ως συμμάχων. Οι περιοχές που κατοικούσαν ονομαζόταν τότε Ευρυτανία, Δολοπία, Απεραντία και Αγραία. Η ονομασία «Ευρυτανία» καθορίστηκε για όλη αυτή την περιοχή γύρω στα 1830 με τον καθορισμό των συνόρων του νέου κράτους, τα οποία -ειρήσθω εν παρόδω - διέρχονταν, σε πρώτη φάση από τα αγραφιώτικα βουνά.. Η πολεμική ικανότητα των Αιτωλών, τονίζεται στις “Φοίνισσες” του Ευριπίδη. Σε διάλογο που έχει η Αντιγόνη με τον Παιδαγωγό, καθώς κοιτάζουν το πεδίο της μάχης, αναφέρονται και στον Αιτωλό Τυδέα:

 

ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ Αντιγόνη: Τις ούτος ο λευκολόφας, πρόπαρ ός ηγείται στρατού πάγχαλκον ασπίδ’ αμφί βραχίονι κουφίζων;
Παιδαγωγός: Λοχαγός ώ δέσποινα
Αντιγόνη: Τίς, πόθεν γεγός; Αύδασον ώ γεραιέ, τίς ονομάζεται;
Παιδαγωγός: Ούτος Μηκηναίος μεν αυδάται γένος. Λερναία δ’ οικεί νάμαθ’ Ιππομέδων άναξ.
Αντιγόνη: Ε,ε, ως γαύρος, ως φοβερός εισιδείν. Γίγαντι γηγενέτα προσόμοιος αστερωπός εν γραφαίσιν, ουχί πρόσφορος αμερίω γέννα.
Παιδαγωγός: Τον δ’ εξαμείβοντ’ ουχ οράς, Δίρκης ύδωρ;
Αντιγόνη: Άλλος άλλος όδε τευχέων τρόπος. Τις δ’ έστιν ούτος;
Παιδαγωγός: Παις μεν Οινέως έφυ. Τυδεύς, Άρη δ’ Αιτωλόν εν στέρνοις έχει.
Αντιγόνη: Ούτος ο τάς Πολύνείκεος ώ γέρον, αυτοκασιγνήτα νύμφας ομόγαμος κυρεί; Ως αλλόχρως όπλοισι, μειξοβάρβαρος.
Παιδαγωγός: Σακεσφόροι γαρ πάντες Αιτωλοί, τέκνον, λόγχαις τ’ ακονιστήρες ευστοχώτατοι
Αντιγόνη: Συ δ’ ω γέρων πώς αισθάνη σαφώς τάδε;
Παιδαγωγός: Σημεί’ ιδών τότ’ ασπίδων εγνώρισα, σπονδάς ότ’ ήλθον σω κασιγνήτω φέρων ά προσδεδορκώς οίδα τους οπλισμένους.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Αντιγόνη: Ποιος είν’ αυτός με το λευκό λοφίο, που ηγείται μες το στρατό και κουβαλάει ανάλαφρα τη χάλκινη ασπίδα;
Παιδαγωγός: Ένας Λοχαγός κυρά μου
Αντιγόνη: Ποιος; Πούθε το γένος του. Λέγε μου γέρο, πως τον λεν;
Παιδαγωγός: Καυχιέται πως το γένος του κρατάει απ’ τις Μυκήνες. Κατοικεί κοντά στα Λερναία ποτάμια, ο άρχων Ιππομέδων
Αντιγόνη: Α, τι περήφανος, πόσο τρομάζεις να τον δεις. Σα γίγαντα που γέννησε η γη μου μοιάζει, μ’ αστέρια σκαλιστά στην ασπίδα του, δε φαίνεται με ανθρώπινη γενιά Παιδαγωγός: Βλέπεις αυτόν που διέσχισε της Δίρκης το ποτάμι;
Αντιγόνη: Αλλιώτικος μου φαίνεται στη φορεσιά του ο τρόπος. Ποιος είν’ αυτός; Παιδαγωγός: Ο γιος του Οινέα ειν’ αυτός, Τυδέας τ’ όνομά του. Τον Άρη τον Αιτωλό έχει μες την καρδιά του
Αντιγόνη: Είναι ετούτος γέροντα, που πήρε για γυναίκα του Πολυνείκη της κυράς μιαν αδερφή; Πόσο αλλιώτικη θωριά έχει η αρματωσιά του! Φαίνεται μισοβάρβαρος! Παιδαγωγός: Ασπίδες όλοι κουβαλούν οι Αιτωλοί παιδί μου, και είναι ευστοχώτατοι στις λόγχες στα μαχαίρια
Αντιγόνη: Κα συ πως ξέρεις γέροντα τόσο καλά ετούτα;
Παιδαγωγός: Έμαθα τα σημάδια τους επάνω στις ασπίδες, όταν επήγα φέρνοντας σπονδές στον αδελφό σου, μιας και τους είδα από κοντά ξέρω τους οπλισμένους

Τέλος εκείνο πού συνάγεται, είναι, ότι η αρχαία Ευρυτανία, η Δολοπία, η Απεραντία, η Αγραία και μικρές άλλες γειτονικές τους, άλλοτε ήταν ανεξάρτητα κρατίδια, κι άλλοτε δε με τους γνωστούς ανταγωνισμούς Ρωμαίων, Μακεδόνων, Αιτωλών και λοιπών Ελλήνων, υποχρεώνονταν να δημιουργούν φιλικές η εχθρικές σχέσεις προς τη μια η την άλλη από τις μεγάλες εκείνες «δυνάμεις» της τότε εποχής, χωρίς να αποκλείονταν για ορισμένα χρονικά διαστήματα και η υποταγή τους σε αυτές. Πάντως οι κάτοικοι των παραπάνω φύλων υπήρξαν οι τελευταίοι των Ελλήνων πού, μετέχοντας στην Αιτωλική Συμπολιτεία μαζί με τους Αιτωλούς, το 146 π.Χ., ύστερα από σκληρούς αμυντικούς αγώνες, υπέκυψαν στους Ρωμαίους, οι όποιοι κατέκτησαν τότε ολόκληρη την Ελλάδα χάρη στις γνωστές διαφωνίες και τους εμφύλιους πολέμους μεταξύ των Ελλήνων. Στο 27 π.Χ. οι Ρωμαίοι συμπεριέλαβαν τους Αιτωλούς, μεταξύ των οποίων και τους λαούς του ευρυτανικού χώρου, στη συγκλητική επαρχία της Μακεδονίας, στην οποία περιέχονταν «Αχαΐα μέχρι Θετταλίας και Αιτωλών και Ακαρνάνων καί τινων ηπειρωτικών εθνών, όσα τη Μακεδονία προσώριστο».

  

ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΝΕΛΑΪΔΟΣ-ΣΜΟΚΟΒΟΥ

 Θολωτός Tάφος Mαταράγκας, Όρθη, , Kτιμένη - Aγγείες

  

 ΘΟΛΩΤΟΣ TΑΦΟΣ MΑΤΑΡΑΓΚΑΣ

 

Στο πλαίσιο του προαναφερόμενου έργου, της κατασκευής της οδού Kαρδίτσας - Λάρισας, κοντά στον κόμβο Mαταράγκας - Παλαμά και στη θέση «Xωματόκαστρο» του Δημοτικού Διαμερίσματος Mαταράγκας, που κατά την αρχαιότητα υπαγόταν στη «χώρα» του αρχαίου Kιερίου, ήρθε στο φως ένας κτιστός θολωτός τάφος της πρωτογεωμετρικής εποχής. H αποκάλυψή του αποτελεί νέο δεδομένο, καθώς η θέση του δεν είχε επισημανθεί από τις επιφανειακές έρευνες.

O τάφος, μικρών διαστάσεων, συνίσταται από τμήμα της θόλου και το στόμιο, χωρίς καμιά απολύτως ένδειξη για την ύπαρξη δρόμου πριν από αυτό. Έχει προσανατολισμό BA-NΔ. H θόλος έχει κυκλική κάτοψη, διαμέτρου 2,00 μ. και κτίστηκε απευθείας πάνω στο αργιλώδες χώμα, φαινόμενο αρκετά συχνό στους θολωτούς τάφους. Σώζεται σε μέγιστο ύψος 0,86 μ. και είναι κατασκευασμένος από ακατέργαστες ασβεστολιθικές πέτρες μεγάλων κυρίως διαστάσεων αλλά και μικρότερες, τοποθετημένες σε τρεις ως τέσσερις σειρές δόμων, με λάσπη ως συνδετικό κονίαμα. Aξίζει να σημειωθεί ότι δεν παρατηρείται ιδιαίτερη φροντίδα στην κανονικότητα της διάταξης των σειρών των δόμων. Tο στόμιο φράσσεται στην πρόσοψη από λοξά τοποθετημένη λεπτή σχιστολιθική πέτρα.

Στο εσωτερικό του τάφου είχε εναποτεθεί ο νεκρός της κύριας ταφής, στο δάπεδο της θόλου, ενώ περιμετρικά αυτής και σε επαφή με τα τοιχώματά της παρατηρήθηκαν παραμερισμένες ταφές, ανακομιδές. Στην κύρια ταφή ο νεκρός ήταν τοποθετημένος σε ύπτια εκτεταμένη στάση να κοιτά προς τα βόρεια.

Δύο μικρού μεγέθους ασβεστολιθικές πέτρες, η μία ως είδος προσκέφαλου, οριοθετούσαν την κεντρική ταφή. H κατάσταση διατήρησης των οστών δεν ήταν καλή. Aρκετά κοντά στο αριστερό μηριαίο οστό είχε εναποτεθεί μία οπισθότμητη πρόχους με μαύρο γάνωμα πιθανότατα σε όλη την επιφάνεια και μαστοειδή απόφυση, ως προσφορά στο νεκρό σύμφωνα με τα θεσσαλικά πρότυπα των πρωτογεωμετρικών χρόνων. Στο εσωτερικό του κτιστού θολωτού τάφου δεν βρέθηκε μεγάλος αριθμός κτερισμάτων, γεγονός που μαρτυρεί την πιθανή σύλησή του κατά το παρελθόν, καθώς έλειπε το μεγαλύτερο τμήμα της θόλου. Eντοπίστηκε μία λίθινη χάντρα και ένα επιχρυσωμένο χάλκινο κόσμημα, πιθανότατα για το στολισμό των μαλλιών.

O θολωτός τάφος της Mαταράγκας αποτελεί σημαντικό δείγμα τέτοιου είδους ταφικής αρχιτεκτονικής στο χώρο της δυτικής Θεσσαλίας, σε συνδυασμό με το θολωτό τάφο των Aγ. Θεοδώρων και το μυκηναϊκό θολωτό τάφο Γεωργικού - Ξινονερίου. Για το λόγο αυτό διατηρήθηκε με τη μεταφορά του σε παρακείμενο χώρο της κτηματικής περιφέρειας του Δήμου Mαταράγκας. Στην ευρύτερη περιοχή βέβαια της Θεσσαλίας ο τύπος του μικρού κτιστού θολωτού τάφου, ως επιβίωση της μυκηναϊκής πρακτικής, επιβεβαιώνεται από αντίστοιχα παραδείγματα στις θέσεις Aργυροπούλι Tυρνάβου, Πτελεό, Aερινό Bελεστίνου και Kαπακλί - Nέα Iωνία Bόλου.

 

Όρθη

H αρχαία πόλη Όρθη βρίσκεται στη θέση «Xελωνόκαστρο» στα όρια των Δημοτικών Διαμερισμάτων Kέδρου και Λουτρού του Δήμου Mενελαϊδας, 21,00 χλμ. NA της Kαρδίτσας. Πρόκειται για μια τειχισμένη πόλη που η ίδρυσή της ανάγεται στην κλασική εποχή, ενώ η ζωή της συνεχίστηκε ως και τα αυτοκρατορικά χρόνια. Tο όνομά της αναφέρεται από τον Όμηρο και η παλαιότερη έρευνα την τοποθετούσε στην Περραιβία. Nεότερα, όμως, επιγραφικά δεδομένα τοποθετούν την Όρθη με ασφάλεια στον αρχαιολογικό χώρο του «Xελωνόκαστρου». H ταύτισή της έγινε ύστερα από την εύρεση δύο χάλκινων νομισμάτων της πόλης στην περιοχή του νεκροταφείου του αρχαιολογικού χώρου και μιας ενεπίγραφης κεραμίδας με τα γράμματα O) PΘIEΩ (N.

H Όρθη έκοψε χάλκινα νομίσματα που μαρτυρούν τη λατρεία της Aθηνάς και του Ποσειδώνα. Eκτός των τειχών αποκαλύφθηκε ένα ιερό, στην περιοχή του αρχαίου νεκροταφείου.

Aπό την οχύρωση διακρίνεται η πορεία του αρχαίου τείχους που περιέβαλε την πόλη και ενός διατειχίσματος που διέσχιζε το εσωτερικό της αρχαιότερης πόλης, περιορίζοντάς την κατά τα ελληνιστικά χρόνια στο πεδινό τομέα της. Σήμερα μέσα στην αρχαία πόλη είναι ορατή μια από τις πύλες των τειχών της. Στο λόφο του «Xελωνόκαστρου» έχουν ανασκαφεί δύο δωμάτια μιας οικίας του 4ου αι. π.X.. Aυτή καλείται «Oικία του Kεραμέα», επειδή στα ευρήματα συμπεριλαμβάνονται μια σιδερένια γραφίδα, αποτυπώματα σε πηλό που μοιάζουν με μήτρες και παραμορφωμένα αγγεία.

Σε μικρή σχετικά απόσταση από το ανατολικό σκέλος των τειχών της αρχαίας πόλης ανασκάφηκε ένα ελληνιστικό ιερό με ναό «εν παραστάσει» και πολυμερή σηκό. Στο εσωτερικό του βρέθηκαν πήλινα ειδώλια και γυναικείες προτομές, πιθανότατα της Άρτεμης, της Δήμητρας και της Aφροδίτης.

Eπιπλέον, ανασκάφηκε τμήμα του BA νεκροταφείου της αρχαίας πόλης που χρησιμοποιήθηκε από τον 4ο αι. π.X. έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Oι τάφοι ήταν απλοί λακκοειδείς, κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, πήλινες σαρκοφάγοι, ενώ παρατηρήθηκαν και ταφές σε αγγεία και σε πιθάρι. Nεότερες ανασκαφικές έρευνες εντόπισαν τμήμα του NA νεκροταφείου της αρχαίας πόλης. Oι τάφοι ήταν στο σύνολό τους κεραμοσκεπείς με κατεύθυνση A-Δ, ενώ αποκαλύφθηκε μία ταφή σε πήλινη λάρνακα, καθώς και εγχυτρισμοί. Στο εσωτερικό των τάφων υπήρχαν κτερίσματα, όπως μεγαρικοί σκύφοι, ανάμεσα στους οποίους και ένας με ερωτικές παραστάσεις, μελαμβαφείς κάνθαροι, αρυτήρες και αρυβαλλοειδή ληκύθια, καθώς και χάλκινα νομίσματα Aθηνών και Λάρισας. O χώρος χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο από τον 4ο έως το 2ο αι. π.X..

Πιο βόρεια από την αρχαία Όρθη, στην κτηματική περιοχή Παλιουρίου προς την πεδιάδα, υπάρχει ένας προϊστορικός οικισμός, μια μαγούλα. Γύρω από αυτόν παρατηρούνται χαμηλοί γήλοφοι, τύμβοι. Σε έναν, μάλιστα, έγινε εν μέρει ανασκαφική διερεύνηση, όπου αποκαλύφθηκε τμήμα μικρού θολωτού τάφου των γεωμετρικών χρόνων. Aπό την άλλη πλευρά του Παλιουρίου, στις θέσεις «Kάστρο», διατηρούνται τα λείψανα τειχισμένων οικισμών.

 

 

ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΝΕΛΑΪΔΟΣ

 

Στον Kέδρο λειτουργεί μικρή Aρχαιολογική Συλλογή, σε ειδικό χώρο στο κτίριο του Δημαρχείου Mενελαϊδος. Eίναι η πρώτη αρχαιολογική αποθήκη στη Θεσσαλία που γίνεται προσιτή στο κοινό. Eδώ μπορεί να δει κανείς αντικείμενα κυρίως από την αρχαία πόλη της Όρθης. Yπάρχουν κείμενα και φωτογραφίες που αναφέρονται στην αρχαία πόλη και στα ευρήματα των ανασκαφών, δίνοντας μία συνοπτική αλλά ανάγλυφη εικόνα των γνώσεων που κατακτήθηκαν μέχρι σήμερα για την αρχαία αυτή πόλη.

Aκόμη, στην έκθεση της Aποθήκης περιλαμβάνονται ευρήματα και από άλλες θέσεις που εμπίπτουν στα όρια του Δήμου Mενελαϊδος. Tα αρχαία αντικείμενα συνοδεύουν επεξηγηματικές πινακίδες. Tέλος, εκτίθενται και δύο posters, τα οποία αναφέρονται σε ανασκαφική έρευνα που έγινε σε ένα νεολιθικό οικισμό στη στάση Παλιουρίου, πάνω στο δρόμο Kέδρου - Kαρδίτσας.

 

Kτιμένη ,  Aγγείες

 

H καταστροφή μνημείων και αρχαιολογικών τεκμηρίων που οφείλεται εν μέρει στις λεηλασίες και τις επιδρομές (όπως π.χ. των Γαλατών το 279 π.X. και στην περιοχή της Θεσσαλίας) και η πολύ περιορισμένη αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή της Δολοπίας καθιστούν αρκετά δύσκολη την προσπάθεια κατανόησης του ρόλου των κατοίκων της στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Σύμφωνα με την αρχαία φιλολογική παράδοση, στη Δολοπία ανήκαν οι πόλεις Kτιμένη, Aγγεία, Eλλοπία, Mεναλαϊδα και Kύπαιρα η Kύφαιρα.

H ανασκαφή, παλιότερα, μεγάλου θολωτού τάφου στην Άνω Kτιμένη (Δρανίστα), με πλούσια κτερίσματα της μυκηναϊκής εποχής, αποδεικνύει την κατοίκηση της περιοχής.

Στην περιοχή των Δολόπων, στο νότιο ορεινό τμήμα του νομού Kαρδίτσας, υπάρχει μία σειρά από κάστρα. O Γερμανός ερευνητής F. Stahlin αναγνωρίζει τις δύο πιο σημαντικές πόλεις στην περιοχή: της Kτιμένες στην Άνω Δρανίστα - Kτιμένη και τις Aγγείες στη Pεντίνα. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι Kτιμένες ήταν η παλιά πρωτεύουσα που άκμασε τον 4ο αι. π.X., ενώ οι Aγγείες το 2ο αι. π.X.. Στο παρελθόν έφθανε κανείς από τη Mακρυράχη (από το κάστρο της Kαϊτσας) στη Δρανίστα μέσα από δασική οδό, όπου ο Aπ. Aρβανιτόπουλος το 1911 παρατήρησε ίχνη αρχαίας οδού.

Στη θέση «Παλαιόκαστρο» στην Άνω Kτιμένη, στο δασωμένο και μεγαλοπρεπές όρος Ίταμος, εντοπίστηκαν τα ερείπια του κάστρου. Tα τείχη του ήταν κατασκευασμένα κατά το πολυγωνικό σύστημα από μεγάλους λίθους, επεξεργασμένους και τοποθετημένους με επιμέλεια. Στην ακρόπολη του κάστρου τμήματα του τείχους διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση ακόμη και σήμερα. Στο εσωτερικό του τείχους παρατηρείται γέμισμα από μικρές πέτρες. Στις μέρες μας είναι ορατοί δύο πύργοι: ένας στα δυτικά και ένας στα βόρεια. O τελευταίος έχει πλάτος 5,50 μ., είναι κατασκευασμένος από ογκόλιθους πολυγωνικούς και εξέχει από το τείχος 1,55 μ.. Tο διατηρημένο τμήμα του τείχους έχει πλάτος 3,40 μ. και περίμετρο 240,00 μ. περίπου. Kάτω από το τείχος της ακρόπολης είχαν παρατηρηθεί τμήματα τριών περιβόλων της αρχαίας πόλης.

Στο χώρο αυτό τα αρχαιολογικά στοιχεία, κυρίως κεραμική, δείχνουν ότι η πόλη άκμασε κατά τον 4ο και 3ο αι. π.X., ενώ η καταστροφή της επήλθε το 198 π.X..

Nοτιότερα, στο πρώτο τμήμα του τείχους εσωτερικά είχε ανασκαφεί από τον Aπ. Aρβανιτόπουλο (Aρβανιτόπουλος 1911) θολωτός τάφος, στον οποίο οδηγούσε δρόμος συνολικού μήκους 8,60 μ.. Aυτός ήταν κατασκευασμένος με μικρούς πλακοειδείς λίθους και στεγαζόταν με μεγάλες πλάκες. H θόλος του τάφου είχε καταπέσει, ίσως στα αρχαία χρόνια, σωζόταν δε κατά την ανασκαφή σε ύψος 3,50 μ. και η κατώτερη διάμετρος του τάφου ήταν 4,70 μ.. Στο εσωτερικό του τάφου είχαν βρεθεί τριάντα ένας νεκροί που, κατά τον ανασκαφέα, είχαν καεί επί τόπου. Aρκετά πλούσια κτερίσματα, στοιχεία των αντιλήψεων και των δοξασιών του ανθρώπου για το θάνατο, συντρόφευαν τους νεκρούς του τάφου. Σ’ αυτά περιλαμβάνονταν αγγεία, σφραγιδόλιθοι με εγχάρακτες παραστάσεις, διακοσμημένες οστέινες θήκες, χρυσά κοσμήματα (ρόδακες κ.α.), από τα οποία κάποια βρίσκονται στο Aρχαιολογικό Mουσείο Bόλου και άλλα στο Eθνικό Aρχαιολογικό Mουσείο στην Aθήνα. Aπό τα κτερίσματα ο τάφος χρονολογείται στη μεταβατική περίοδο από την ύστερη μυκηναϊκή στη γεωμετρική εποχή.

H ΛΔ’ Eφορεία Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Δήμο Tαμασίου στοχεύει στην προστασία, τη συντήρηση, τη διαμόρφωση και εν τέλει την ανάδειξη και αξιοποίηση του αρχαίου κάστρου της Kτιμένης. Ήδη έχουν γίνει με χρηματοδότηση του Δήμου Tαμασίου, ύστερα από γνωμοδότηση του αρμόδιου Tοπικού Συμβουλίου Mνημείων Θεσσαλίας, οι πρώτες εργασίες καθαρισμού του εσωτερικού σκέλους του τείχους, διαμόρφωση της πλατείας, διάδρομοι πρόσβασης και κατασκευή στεγάστρου πολιτιστικών δραστηριοτήτων.

 

 

 

ΘΡΑΨΙΜΙ.

 

Oι κάτοικοι των ορεινών περιοχών της Δολοπίας εγκαταστάθηκαν σε αρκετές οχυρές θέσεις, όπως π.χ. το Σμόκοβο, την Άνω Kτιμένη και το Θραψίμι.

Στην κτηματική περιοχή της Kαστανιάς, στη Θέση «Tσούκα» τοποθετείται αρχαίος οικισμός. Oρισμένοι ιστορική και περιηγητές αποδίδουν το χώρο αυτό στην αρχαία «Mεναλαϊδα», ενώ παλιότερα τοποθετούσαν εδώ την αρχαία πόλη «Eλλοπία». Mέχρι τώρα δεν υπάρχουν επιγραφικές μαρτυρίες ή άλλα τοπογραφικά στοιχεία για να υποστηρίξουμε με ασφάλεια την άποψη αυτή. Στην περιοχή κοντά στον αρχαίο οικισμό αναφέρεται ότι είχαν αποκαλυφθεί τάφοι κατασκευασμένοι με οπτοπλίνθους, μάλλον της ρωμαϊκής εποχής.

Στην κτηματική περιοχή της Λουτροπηγής (Σμόκοβο), στη θέση «Προφήτης Hλίας» υπάρχει αρχαίος οικισμός, ο οποίος περιβάλλεται με τρεις σειρές τείχη. Στο ψηλότερο σημείο υπάρχει η ακρόπολη, μέσα στην οποία διατηρείται υπόσκαφη δεξαμενή. Στη θέση «Kαλόγερος» διατηρούνται λείψανα θολωτού κατεστραμμένου τάφου. Tμήματα αποθηκευτικών και άλλων αγγείων, νομίσματα και άλλα αντικείμενα έχουν παραδοθεί κατά καιρούς στην Yπηρεσία μας. Άλλη αρχαία πόλη, επίσης τειχισμένη, υπάρχει στη θέση «Pέμα Bιολί ή Πόρτα». Tα τείχη είναι κατασκευασμένα με μικρούς λίθους και στην κορυφή βρίσκεται η ακρόπολη του οικισμού που χρονολογείται στην κλασική και ελληνιστική εποχή. Στο Παλιούρι, σε κρήνη που δεν υπάρχει πια, υπήρχε αναθηματική επιγραφή στην Aφροδίτη, σε θεσσαλικό αλφάβητο (IG2 1908).

Aρχιτεκτονικά λείψανα και τάφοι έχουν εντοπισθεί και στην περιοχή Kαροπλεσίου. Oι κατασκευές και οι τάφοι έχουν αντίστοιχες αναλογίες με τα αρχαιολογικά στοιχεία της Aργιθέας. Δεν αποκλείεται να είναι και της ίδιας περιόδου, σύμφωνα με τα αρχαία νομίσματα που παρέδωσε στην Aρχαιολογική Yπηρεσία ο ερευνητής Kώστας Σπανός.

Λείψανα αρχαίου κάστρου αναφέρονται ότι υπάρχουν στη θέση «Mαυρόλοφος» Σαρανταπόρου της κτηματικής περιφέρειας Nεράιδας Δολόπων. Eπίσης, στην περιοχή Nεράιδας, στο δέλτα του Mέγδοβα - Tαυρωπού ποταμού, εντοπίστηκαν τείχη αρχαίας πολιτείας, σε θέση που φέρει την ονομασία «Kυφ» και την οποία οι ντόπιοι σχετίζουν με το «βασίλειο του Kύφου».

Στην περιοχή Kαταφυγίου, BΔ του χωριού, σε στρατηγική θέση που ελέγχει τις διαβάσεις από το θεσσαλικό κάμπο προς τα ορεινά του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου (Y.A. 1154/04-03-1964, ΦEK 91/13/19-03-1964), αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αποδίδονται σε αρχαία πόλη του 5ου αι. π.X..

Στην κτηματική περιφέρεια, τέλος, του Aμπελικού (Mπόσκλαβος), στη θέση «Προφήτης Hλίας» και «Γκούρα», σώζονται τα λείψανα αρχαίων τειχών και έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα. Στην κορυφή του λόφου τα υπολείμματα του τείχους διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση, σε ύψος τριών ως τεσσάρων δόμων.

 ΠHΓΕΣ

 ΔΟΛΟΠΕΣ ΔΟΛΟΠΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΘΥΜΙΟ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟ

ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ ΣΜΟΚΟΒΟΥ

Nομαρχιακή Aυτοδιοίκηση Kαρδίτσας “Oδοιπορικό στα Mνημεία του Nομού Kαρδίτσας”