Τετάρτη 21 Αυγούστου 2013

Ο Τέλλος Άγρας, ψευδώνυμο που ο Ευάγγελος Ιωάννου Έργα του ΆγραΈργα του ΆγραΈργα του Άγρα

Βιογραφικά στοιχεία[i]
Ο Τέλλος Άγρας, ψευδώνυμο που ο Ευάγγελος Ιωάννου υιοθέτησε από την παιδική του ηλικία ως συνδρομητής του περιοδικού Διάπλασις των Παίδων, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους  ποιητές της αθηναϊκής ποιητικής γενιάς του Μεσοπολέμου και ένας από τους σπουδαιότερους  έλληνες κριτικούς. Ήταν γιος του Γεωργίου Ιωάννου και της Ειρήνης Βλάχου.
Ο πατέρας του, γεννήθηκε στη Βούρμπιανη της Ηπείρου (Κόνιτσα), το 1872. Το 1894 απέκτησε την ελληνική ιθαγένεια. Αποφοίτησε από την Φιλοσοφική Σχολή το 1896. Απέκτησε επίσης πτυχίο του διδασκαλείου Μέσης Εκπαίδευσης το έτος 1919-1920. Από το 1896 μέχρι το 1936 υπηρέτησε ως καθηγητής στο Ελληνικό Σχολείο και στο Γυμνάσιο, σε πολλές περιοχές[ii]. Πέθανε το 1938. Η μητέρα του, Ειρήνη Βλάχου, ήταν επίσης εκπαιδευτικός[iii] και τουλάχιστον μέχρι το θάνατο του Άγρα ήταν εν ζωή.  Είχε έναν μικρότερο αδελφό, τον Χρίστο Ιωάννου.
Από το βιογραφικό του Γεωργίου Ιωάννου, μαθαίνουμε επίσης την ύπαρξη του κατά δεκατρία χρόνια μεγαλύτερου αδελφού του -θείου του Άγρα- και της τυφλής συζύγου του.
Σημαντικό πρόσωπο στη ζωή του Άγρα ήταν η ανύπαντρη αδελφή της μητέρας του, Αριστέα Βλάχου, με την οποία ο Άγρας πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του, λόγω των συνεχών μεταθέσεων του πατέρα του.
Ο Άγρας γεννήθηκε το 1899, στην Καλαμπάκα όπου υπηρετούσε ο πατέρας του. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Λαύριο, όπου τελείωσε το δημοτικό σχολείο, και από το 1912 έμεινε στην Αθήνα με τη θεία του Αριστέα, και φοίτησε στο Β΄ Γυμνάσιο Αθηνών. Σπούδασε στη Νομική Σχολή. Συγχρόνως, για κάποιο διάστημα, εργαζόταν ως προσωρινός γραφέας Β΄ τάξεως της Οικονομικής Εφορίας Αττικής (18.7.1918-2.2.1919).  Από το 1919 ως το 1922 υπηρέτησε τη στρατιωτική θητεία του ως βοηθητικός. Το 1924 πήρε το πτυχίο της Νομικής και το 1928 προήχθη σε δικηγόρο “παρά τω εφετείω Αθηνών”.
Από το 1924 ως το 1927 εργάστηκε στο Υπουργείο Γεωργίας ως γραμματέας Α΄τάξεως στη Διεύθυνση Ανταλλαγής και αργότερα ως έκτακτος εισηγητής. Το 1925 υπηρέτησε με απόσπαση στο τμήμα φυτοπαθολογίας του ίδιου υπουργείου. Το 1927 διορίστηκε, μετά από εξετάσεις, στην Εθνική Βιβλιοθήκη ως βιβλιοφύλακας Β΄τάξεως, με βαθμό και μισθό εισηγητού. Το 1935 εργάστηκε επίσης στο Υπουργείο Παιδείας για τη “διάδοση των προϊόντων του ελληνικού πνεύματος”. Το 1937-1938 υπηρέτησε στην Επιτροπή Ελέγχου θεατρικών έργων του Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού και το 1940 στην Ε.Ο.Ν. Το 1941 επέστρεψε στην Ε.Β.Ε.
Από όσα στοιχεία μας δίνει το αρχείο, κατά τη διαμονή του στην Αθήνα, κατοικούσε από το 1914 στην οδό Ηπείρου 17, μαζί με τη θεία του Αριστέα, και αργότερα με την οικογένειά του στην οδό Τενέδου 15 (1932-1933) και στον αριθμό 36 της ίδιας οδού (1936-1940).
Ο Άγρας χτυπήθηκε από σφαίρα στον αστράγαλο, διερχόμενος από εμφύλια συμπλοκή, την τελευταία ημέρα της Κατοχής (11 Οκτωβρίου 1944). Νοσηλεύτηκε πλημμελώς στον Ευαγγελισμό, προσβλήθηκε από γάγγραινα και πέθανε στις 12 Νοεμβρίου, σε ηλικία 45 ετών.

Ο Άγρας έζησε εγκλωβισμένος σε οικογενειακά προβλήματα που οφείλονταν σε οικονομικές δυσχέρειες και διαπροσωπικές εντάσεις και βέβαια εγκλωβισμένος στην ατμόσφαιρα της γενιάς του και τελικά στον εαυτό του.
Ένα ιατρικό ιστορικό του 1928 περιγράφει την οικογενειακή του κατάσταση κάπως έτσι: “Ένεκεν οικογενειακών ανωμαλιών […] παιδιόθεν υφίστατο ψυχικάς ταραχάς σχεδόν συνεχώς εξακολουθουσών μέχρι σήμερον. Συν τη παρόδω του χρόνου προσετέθησαν και φροντίδες ατομικαί και οικογενειακαί προς τας οποίας φυσικώς ρέπει.”
Ο Άγρας από το 1915 έχει διαγνώσει με ακρίβεια το κλίμα της οικογένειας που θα τον ακολουθήσει σε όλη τη ζωή του: “Άλλη μητέρα αν είχε παιδιά σαν κι εμάς, θα τα ενόμιζε πλούτον ολόκληρον ιδικόν της.[…] Εγώ δεν γελοιέμαι. Δεν θα πιστεύσω ότι οι οικείοι του ανθρώπου είναι αδιάφοροι προς τας όψεις και τας αρετάς του ανθρώπου των, όταν μάλιστα είναι ταραγμένοι διαρκώς και απηλπισμένοι και δεν προσπίπτει εις το βλέμμα των μια αναπαυτική, πραϋντική, συμπαθής μορφή.” Το 1933 έχει απελπιστεί: “Οι τρεις μας δεν ημπορούμεν να περάσωμεν ούτε μίαν ώραν. Είμεθα άνθρωποι βαρετοί, δύσθυμοι εκ φύσεως, απαισιόδοξοι και μονότονοι.”
Ο πατέρας του, παρόλο που ο Άγρας από μικρός εκφράζεται αυστηρά για κείνον, άσκησε ισχυρή επίδραση πάνω του, επιτηρώντας και καθοδηγώντας τον ακόμη και όταν ζούσαν μακριά. Η παρουσία και η χειραγώγησή του είναι εμφανείς στα χειρόγραφα από την παιδική ηλικία του: επιστολές του πατέρα προς τον γιο, παρεμβάσεις που αφορούν το σχολείο ακόμα και τη Διάπλαση. Ο γραφικός χαρακτήρας του Άγρα, την περιόδο αυτή, μοιάζει πολύ με του πατέρα του. Πολλές απόψεις του, η προσήλωση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η δυσπιστία προς τους ανθρώπους, ίσως ακόμα και η στάση απέναντι στη θρησκευτική πίστη, απηχούν απόψεις του πατέρα του. Αργότερα, η επαγγελματική πορεία, η υγεία και η στάση του πατέρα του σε διάφορα θέματα, τον απασχόλησαν βασανιστικά. “Ο πατέρας μου είναι ο αποτυχημένος κ’ εγώ ο ανικανοποίητος. Πώς λοιπόν ν’ ανεχθεί ο ένας τον άλλο;”, γράφει σ’ ένα μικρό του σημείωμα.
Ο αδελφός του, Χρίστος, την παρουσία του οποίου στην παιδική τους ηλικία, παρακολουθούμε στα παιδικά πεζογραφήματα και τις χειρόγραφες εφημερίδες του Τέλλου Άγρα, παντρεύτηκε και απέκτησε έναν γιο. Είναι ο “μπέμπης”, στις σημειώσεις του Άγρα που περιγράφουν με λεπτομέρεια τη συμπεριφορά και τα παιχνίδια του. Η σχέση του με τον Χρίστο, μεγαλώνοντας, παρουσιάζεται πολύ τεταμένη, ιδιαίτερα στις περιόδους συγκατοίκησής τους.
Η σχέση της μητέρας με την αδελφή της Αριστέα, επίσης δεν διαγράφεται ιδιαίτερα καλή.

Ο Άγρας, δεν παντρεύτηκε.  είχε ένα μακροχρόνιο δεσμό με μία βελγίδα, καθηγήτρια γαλλικών, αρκετά χρόνια μεγαλύτερή του. Στο αρχείο, εκτός από τους εφηβικούς έρωτές του, δεν υπάρχουν άμεσες μαρτυρίες άλλης σχέσης.
Στη ζωή του, τον απασχόλησε ιδιαίτερα το πρόβλημα του βιοπορισμού και τα συναφή με αυτό προβλήματα έλλειψης χρημάτων και χρόνου για τη λογοτεχνική δημιουργία. Στο αρχείο του υπάρχουν πλήθος προτάσεις, ιδέες και προσπάθειές του για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών.

Το έργο
Τον Άγρα, από παιδί, χαρακτηρίζουν η υπερβολική ευαισθησία και ο ζήλος στην καλλιέργεια των γραμμάτων. Το ιατρικό ιστορικό του αναφέρει: “[…] απο βρεφικής σχεδόν ηλικίας ήρχισε καταπονών το νευρικόν του σύστημα δι’ αναγνώσεως βιβλίων, εκμαθήσεως μαθημάτων κ.λπ […] Ανέκαθεν ήτο νοσηράς εμφανίσεως, ισχνός, ευερέθιστος, μεμψίμοιρος.”
Η παιδική ηλικία του όμως, αποτελεί την πιο ευτυχισμένη και καθοριστική περίοδο στην ζωή του:  “Υπήρξε και για μένα κάποια χρυσή εποχή. Εφορούσα κοντά πανταλονάκια, το πρόσωπό μου ήτο ροδόλευκο, τα μάτια μου ζωηρά και ακτινοβόλα. […] Τι λες άρα γε; δεν θα υπήρξεν εποχή να είχα κι’ εγώ την αγνή αυτή εμμορφιά, την αγνή αυτή αφέλεια, το αγνό αυτό φως;” γράφει, έφηβος ακόμα, στη φίλη του από τη Διάπλαση με ψευδώνυμο Κερκυραϊκή Αύρα.


[i] Παρατίθενται εδώ πληροφορίες που προκύπτουν από το αρχείο, το οποίο φωτίζει ιδιαίτερα την παιδική ηλικία, την οικογενειακή και προσωπική ζωή και τις επαγγελματικές δραστηριότητες του ποιητή. Μαρτυρίες και σχόλια για τη μορφή του, τη συμπεριφορά, τις σχέσεις του με λογοτέχνες και πρόσωπα της εποχής του, βρίσκονται σε κείμενα ανθρώπων που τον γνώρισαν και ιδιαίτερα στη μελέτη του καθηγητή Κώστα Στεργιόπουλου, Ο Τέλλος Άγρας και το πνεύμα της παρακμής.Αθήνα, Βιβλ. της Εστίας, 1962. Για σχετική βιβλιογραφία βλ. αφιέρωμα περ. Διαβάζω, αρ.104, 17.10.1984, σ.64 και στο Τέλλος Άγρας, Επιλογή απ’ τα ποιήματα. Επιμέλεια και ανθολόγηση Κώστας Στεργιόπουλος. Αθήνα, Ερμής, 1996, σσ. 38-39.
    
[ii] Σύμφωνα με το σχετικό υποφάκελο του αρχείου (16.2.) η υπηρεσία του Γ.Ιωάννου στην εκπαίδευση ήταν η εξής: Καλαμπάκα (1899), Λαύριο (1900), Ζάβερδα (1904), Λαύριο (1905-1920), Μαρούσι (1920), Κόρινθος ως πρωτοβάθμιος καθηγητής Γυμνασίου (1926), Πειραιάς ως υποδιευθυντής του Β΄Γυμνασίου (1930), Κομοτηνή ως γυμνασιάρχης (1933), Ελληνικά Εκπαιδευτήρια Βουκουρεστίου (1935-1936).

[iii] Τα στοιχεία για την επαγγελματική δραστηριότητά της είναι πολύ λίγα: μνεία του Άγρα για παραίτησή της από το σχολείο, μέσα στη δεκατία 1923-1932, και συμμετοχή της στην σύνταξη αναγνωστικού της Γ΄Δημοτικού που υποβλήθηκε στο Υπουργείο Παιδείας από τον Τέλλο Άγρα και τη Μυρτιώτισσα, το 1934.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου