Η διαφυγή ορισμένων Εβραίων συμπολιτών Ελλήνων της Κέρκυρας....και οι συμπολίτες Ελληνες Χριστιανοί.

Το πέρασμα των Εβραίων της Κέρκυρας από τη Λευκάδα στο δρόμο προς το Άουσβιτς, Ιούνιος 1944

Άποψη της παλιάς Εβραϊκής Συνοικίας της Κέρκυρας από καρτ-ποστάλ εποχής

…Από το παλαιό φρούριο της Κέρκυρας, όπου οι Εβραίοι έμειναν έγκλειστοι, ξεκίνησαν για τα στρατόπεδα της Γερμανίας τρεις αποστολές. Η πρώτη αποστολή πραγματοποιήθηκε στις 11 Ιουνίου, ημέρα Δευτέρα, μέσω Ηγουμενίτσας.
Μεταφέρθηκαν 300 γυναίκες φορτωμένες σε μαούνες που τις έσυρε ένα καΐκι με μοτέρ. Στο χρονικό «Οι Ισραηλίτες της Κέρκυρας» αναφέρεται ότι με την πρώτη αποστολή μεταφέρθηκαν 500 άτομα. Από την Ηγουμενίτσα με φορτηγά αυτοκίνητα μεταφέρθηκαν στην Αθήνα όπου τις έκλεισαν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου.
Η δεύτερη αποστολή πραγματοποιήθηκε την 14η Ιουνίου, ημέρα Τετάρτη, μέσω Λευκάδας – Πατρών. Ο πληθυσμός, άρρενες και οι υπόλοιπες γυναίκες, φορτώνεται σε ζευγαρωτές μαούνες που τις έσερνε ένα μηχανοκίνητο πλοιάριο.
Η τρίτη αποστολή έφυγε από την Κέρκυρα στις 17 Ιουνίου και στις 20 Ιουνίου είχε ολοκληρωθεί η συγκέντρωση των Εβραίων της Κέρκυρας στο Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Μετά από 9 ημέρες έφθασαν στο Άουσβιτς.
Η δεύτερη αποστολή έκανε σκάλα στη Λευκάδα στις 15 Ιουνίου 1944. Οι Γερμανοί φρουροί αποβίβασαν τους Εβραίους της Κέρκυρας -περίπου 500 άτομα-στην παραλία της Λευκάδας και εσυρματόπλεξαν τον χώρο της σημερινής δυτικής πλατείας του Λιμανιού από τον Πόντε ως το παλιό καφενείο του Μπουσκέτου και από το τουριστικό περίπτερο της παραλίας ως το σημερινό δρόμο μπροστά από το Μπουσκέτο. Οι κάτοικοι του νησιού υποδέχθηκαν τους αιχμαλώτους με αίσθημα βαθιάς συμπόνιας και συγγενούς αλληλεγγύης.
Η αλληλεγγύη εκφράστηκε αυθόρμητα και οργανωμένα, μέσα σε εκείνες τις δύσκολες ημέρες, που το νησί οδηγείτο στον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο οι γαβριάδες και οι γυναίκες της παραλίας (ντουγάνα) προσέτρεξαν εκεί για να προσφέρουν ένα κομμάτι ψωμί στους κατατρεγμένους Εβραίους. Η τοπική επιτροπή του Δ.Ε.Σ. ( Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού) που αποτελούνταν από τους Τάκη Λάζαρη γραμματέα, τον πρόεδρο των Πρωτοδικών ως πρόεδρο, και μέλη τους Γεράσιμο Περδικάρη, Πάνο Ασπρογέρακα, Θεόδωρο Τζεβελέκη, και τον δικαστικό Θεοδοσόπουλο θα συντονίσει τη βοήθεια σε τρόφιμα, φαγητά (σούπες, νερό, ψωμί, φρούτα) και ρούχα.

                                                              Κώστας Σταγιάννος, Μέλος του ΕΑΜ Λευκάδας που σχεδίασε, οργάνωσε και εξετέλεσε την απόδραση Εβραίων της Κέρκυρας.

Επίσης στον συντονισμό της βοήθειας προς τους διωκομένους Εβραίους συμβάλλουν τα μέλη του Ε.Α.Μ. Βουτσινάς Λεωνίδας, Καλαφάτης Γιώργος, Χρυσή Μεσσήνη, Γράψας Γεώργιος και Κοθρής Γεράσιμος.
Στην παραλία στο χώρο της Οινοποιητικής Εταιρείας Μανιάκη ετοιμάζονται δύο καζάνια για την παρασκευή φαγητού, με ευθύνη των παραπάνω οργανώσεων. Στην παρασκευή και διανομή του φαγητού συμβάλλουν και οι Θανάσης Αρακλειώτης και Κατωχιανός Ηλίας.
Λευκαδίτες έμποροι και επαγγελματίες, ως οι Θεόδωρος Τζεβελέκης, Αλέκος Μητσιάλης, Θεόδωρος Μαυρομμάτης, Λεωνίδας Βουτσινάς και Ξενοφώντας Περδικάρης, που διατηρούσαν οικονομικές σχέσεις με τους Εβραίους εμπόρους της Κέρκυρας θα συμβάλλουν με χρήματα, και θα διαμεσολαβήσουν για την διαφυγή ορισμένων Εβραίων της Κέρκυρας.
Ανάμεσα στους πρώτους που προσέτρεξαν για βοήθεια στο χώρο της Παραλίας ήταν και ο ορθόδοξος παπάς Δημήτρης Θωματζίδης ή παπα – πρόσφυγας που κατάγονταν από την Σαμψούντα της Μικράς Ασίας.

Ο παπάς ήρθε σ’ επαφή με τον Ιούλιο Γιοχανά του Δανιήλ, έμπορο από την Κέρκυρα, ηλικίας 45 ετών, και του έδωσε ένα τσιγάρο. Ο Γερμανός φρουρός που είδε τη σκηνή ανάγκασε τον Γιοχανά να γονατίσει τον πυροβόλησε και τον σκότωσε, τραυμάτισε 2-3 άλλους Εβραίους, και έρριξε κάτω τον παπα – πρόσφυγα και τον ποδοπάτησε, σύμφωνα και με την προφορική αφήγηση του αυτόπτη μάρτυρα Σπύρου Κομπίτση.

Δημήτριος Θωματζίδης ή Παπα – Πρόσφυγας, ιερέας της εκκλησίας Αγίας Παρασκευής Λευκάδας καταγόμενος από τη Σαμψούντα της Μικράς Ασίας

Ο Ιούλιος Γιοχανάς μεταφέρθηκε με κάρο από τον Διονύση Τζεφρόνη και τάφηκε στον ανατολικό τοίχο του Νεκροταφείου της Λευκάδας. Η πράξη αυτή προξένησε βαθειά θλίψη, μεγάλωσε το μίσος των κατοίκων της Λευκάδας κατά των κατακτητών, και δημιούργησε προς στιγμή ένα μούδιασμα που ανέκοψε κάποιες προσπάθειες για την διαφυγή ορισμένων Εβραίων.

Δεύτερο σημαντικό επεισόδιο ήταν η διαφυγή δύο νέων Εβραίων από τον κλοιό των Γερμανών, των Ισίμ Μουστάκη και Δαυίδ Μπαλέστρα προφανώς μέλη της Ελληνικής Εβραϊκής Συναγωγής ως δηλώνεται από τα ονόματά τους. Κατά άλλους μάρτυρες διέφυγε και μια γυναίκα και μερικοί ακόμη, στη διαφυγή τους συνέβαλαν ο Κώστας Σταγιάννος, εργαζόμενος στο Λιμάνι και μέλος του ΕΑΜ, ο πλοιοκτήτης Βύρωνας Καρφάκης και οι ψαράδες Καλλίστρατος Γαντζίας και Κώστας Γιαννούλης, μέλη επίσης του ΕΑΜ. Να σημειωθεί ότι και άλλοι ψαράδες εβοήθησαν με διάφορους τρόπους του κατατρεγμένους Εβραίους.
Σύμφωνα με την μαρτυρία του Κώστα Γιαννούλη ο δεύτερος Εβραίος φυγαδεύτηκε στην Ακαρνανία αφού τον έκρυψαν στο νησάκι του Αλεξάνδρου.
Οι εξόριστοι Εβραίοι παρέμειναν στη Λευκάδα 2 ημέρες και ύστερα η αποστολή αναχώρησε για την Πάτρα με προορισμό το Άουσβιτς.
Μια τρίτη αποστολή έφυγε από την Κέρκυρα τις 17 Ιουνίου 1944 και αυτή πέρασε από την Λευκάδα, για να συγκεντρωθούν όλοι σι Κερκυραίοι Εβραίοι στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου και εκείθεν στα Γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Κατάλογος Λευκαδιτών που συνέδραμαν τους Εβραίους της Κέρκυρας τον Ιούνιο του 1944 στο πέρασμά τους από τη Λευκάδα
1. Αρακλειώτης Θανάσης. Βαρελοποιός. Βοήθησε στην παρασκευή φαγητού στο χώρο της Οινοποιητικής Εταιρείας Λευκάδος, το οποίο διένειμε στους Εβραίους της Κέρκυρας.
2. Ασπρογέρακας Πάνος. Δημόσιος Υπάλληλος. Διευθυντής Γραφείου Νομομηχανικού Λευκάδος. Μέλος της Λευκαδίτικης Επιτροπής Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, συντόνισε την βοήθεια σε ρούχα και τρόφιμα προς τους διερχόμενους Εβραίους.
3. Βουτσινάς Λεωνίδας. Έμπορος—κρασοπώλης. Μέλος του Ε.Α.Μ. Έχοντας εμπορικό σύνδεσμο με τους εμπόρους Εβραίους της Κέρκυρας, ανταποκρίθηκε στην έκκλησή τους για βοήθεια και συμμετείχε σε κινήσεις για απελευθέρωση και φυγάδευση μιας νέας Εβραίας ονομαζόμενης Στέλλα Πίνια, η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε.
4. Γαντζιάς Καλλίστρατος. Ψαράς. Μέλος του Ε.Α.Μ. Εβοήθησε με το μονόξυλό του στην απόδραση ενός Εβραίου.
5. Γιαννούλης Κώστας. Ψαράς, μέλος του Ε.Α.Μ., βοήθησε στην φυγάδευση ενός Εβραίου.
6. Γράψας Γεώργιος. Τσαγκάρης. Μέλος της τοπικής επιτροπής του Ε.Α.Μ. Βοήθησε στον συντονισμό βοήθειας προς τους διερχόμενους Εβραίους (ρούχα-φαγητό).
7. Θωματζίδης Δημήτρης. Ιερέας. Συνέδραμε τους κατατρεγμένους Εβραίους και έδωσε ένα τσιγάρο στον Εβραίο Ιούλιο Γιοχανά, ο οποίος εκτελέστηκε ύστερα από Γερμανό αξιωματικό.
8. Καλαφάτης Γεώργιος. Τσαγκάρης. Μέλος της γραμματείας του Ε.Α.Μ. Λευκάδας, συντόνισε εκ μέρους του Ε.ΑΜ. την βοήθεια προς τους κατατρεγμένους Εβραίους.
9. Καρφάκης Βύρωνας. Πλοιοκτήτης. Βοήθησε στην απόδραση μελών της Εβραϊκής Κοινότητας Κέρκυρας.
10. Κατωχιανός Ηλίας. Εργάτης. Βοήθησε στην παρασκευή και διανομή του φαγητού στους κατατρεγμένους Εβραίους της Κέρκυρας, εργαζόμενος στον χώρο της οινοποιητικής Εταιρείας Λευκάδος, όπου παρασκευαζόταν το φαγητό.
11. Κοθρής Γεράσιμος. Τσαγκάρης. Μέλος του Ε.Α.Μ., συνέδραμε τους κατατρεγμένους Εβραίους, βοηθώντας στο έργο της απόδρασης.
12. Λάζαρης Τάκης. Δημόσιος Υπάλληλος. Μέλος της Τοπικής επιτροπής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Βοήθησε στον συντονισμό της βοήθειας του Δ.Ε.Σ. προς τους κατατρεγμένους Εβραίους.
13. Μεσσήνη Χρυσή. Διευθύντρια Β’ Δημοτικού Σχολείου Λευκάδας. Μέλος της τοπικής επιτροπής του Ε.Α.Μ. Βοήθησε στην συγκέντρωση φαγητού και ρούχων εκ μέρους του Ε.Α.Μ.
14. Μητσιάλης Αλέκος. Έμπορος με σχέσεις κοινωνικές και οικονομικές με τους Εβραίους της Κέρκυρας. Συνέδραμε με ρούχα και χρήματα.
15. Περδικάρης Γεράσιμος. Επιπλοποιός. Μέλος της τοπικής επιτροπής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Βοήθησε στον συντονισμό της βοήθειας του Δ.Ε.Σ. προς τους κατατρεγμένους Εβραίους.
16. Σταγιάννος Κώστας. Μέλος του Ε.Α.Μ. Σχεδίασε, οργάνωσε και εξετέλεσε την απόδραση μελών της Εβραικής Κοινότητας Κέρκυρας.
17. Μαυρομμάτης Θεόδωρος. Έμπορος με σχέσεις κοινωνικές και εμπορικές με τους Εβραίους της Κέρκυρας (με αδελφούς Φερρου;) ανταποκρίθηκε στην έκκλησή τους για βοήθεια.
18. Τζεβελέκης Θεόδωρος. Έμπορος, μέλος της τοπικής επιτροπής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, που είχε και εμπορικές συνδέσεις με τους Εβραίους της Κέρκυρας, συνέβαλε στον συντονισμό της βοήθειας προς τους κατατρεγμένους Εβραίους.
19. Θεοδοσόπουλος. Δικαστικός, μέλος της τοπικής επιτροπής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, συνέβαλε στον συντονισμό της βοήθειας προς τους κατατρεγμένους Εβραίους.

Ληξιαρχική πράξη θανάτου του Ιουλίου Γιοχανά, η οποία καταχωρήθηκε στα ληξιαρχικά βιβλία με καθυστέρηση δυο ετών. ( Ιστορικό Αρχείο Λευκάδας)

Τα όσα συνέβησαν στη Λευκάδα, τις λίγες ώρες του Ιουνίου 1944 που οι Εβραίοι της Κέρκυρας πέρασαν από κει οδηγούμενοι στα χιτλερικά στρατόπεδα του θανάτου, απέδειξαν το μεγαλείο της καρδιάς των απλών ανθρώπων του νησιού που αυθόρμητα έσπευσαν να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους που βρίσκονταν σε ώρα ανάγκης.
Εκείνη την ώρα οι Λευκαδίτες δεν γνώριζαν ούτε για τη φρίκη των γερμανικών στρατοπέδων, ούτε για την προγραμμένη τύχη των Εβραίων. Είδαν καταδιωκόμενους αθώους συνανθρώπους τους κι έσπευσαν να τους προσφέρουν ό,τι ο καθένας μπορούσε. Ο κάθε Λευκαδίτης έκανε ό,τι αντιλαμβανόταν ό,τι όφειλε να πράξει.
(Το υλικό: εικόνες και κείμενα είναι από το βιβλίο του Θανάση Καλαφάτη « Οι Εβραίοι της Κέρκυρας και το πέρασμα τους από τη Λευκάδα στο δρόμο προς το Άουσβιτς Ιούνιος 1944», Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, Αθήνα 2001.)
Βιολέττα Σάντα