Ο Διάκος ξεσηκώνει τους Δερβενοχωρίτες

Λίγα λόγια για τον πίνακα του Peter Von Hess

Ο Διάκος ξεσηκώνει τους Δερβενοχωρίτες

Ο Peter Von Hess (1792-1871) ήταν Γερμανός ζωγράφος, που ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τον Όθωνα το 1833 και ζωγράφισε σε αυτό το στάδιο της ζωής του σημαντικούς πίνακες, με θέματα από την επανάσταση και την εποποιϊα του 1821.
Ο πίνακας που απεικονίζεται στο παρόν θέμα και έχει συνδεθεί με τα Δερβενοχώρια και τον Αθανάσιο Σκουρτανιώτη, είναι ένα δημιούργημά του, που ο ίδιος ονόμασε «Ο Διάκος ξεσηκώνει τους Δερβενοχωρίτες» και τον ζωγράφισε γύρω στα 1835. Τον συγκεκριμένο πίνακα μπορεί να θαυμάσει κανείς, στo Μουσείο Μπενάκη.
Πρόκειται για μια καταπληκτική ρεαλιστική σύνθεση κίνησης και δράσης. Ο θεατής νομίζει πως από στιγμή σε στιγμή, οι φιγούρες θα κινηθούν. Σαν κεντρική μορφή δεσπόζει η σκούρα ψιλόλιγνη φιγούρα του Διάκου με το σταυρό στο στήθος, που με ασκητικό, γαλήνιο και καθαρό πρόσωπο, δείχνει το δρόμο για τον αγώνα, τη μάχη και το χρέος, έχοντας τεντωμένο το δάχτυλο του αριστερού του χεριού. Γύρω του πολεμιστές έτοιμοι να τον ακολουθήσουν. Ο θεατής νομίζει πως ακούει φωνές, ποδοβολητά, κλαγγές όπλων, κυριαρχεί μια βιασύνη παντού, μα ξαφνικά όλα σταματούν. Σα να μην ακούγεται τίποτα πια, ούτε καν μία ανάσα, τη ματιά του θεατή, μαγνητίζει μια συγκλονιστική λεπτομέρεια, που μάλλον αποτελεί και το κεντρικό θέμα του πίνακα. Μια καταπληκτική σκηνή αποχαιρετισμού. Ο πολεμιστής στο κέντρο του πίνακα κάτω από το δέντρο -που η θωριά και η κεντρικότητα της θέσης σε σχέση με τους υπόλοιπους, συνηγορούν πως είναι ο αρχηγός των Δερβενοχωριτών- φιλάει στο μάγουλο ένα μωρό. Το μωρό, σα να αισθάνεται τον κίνδυνο που σε λίγο θα ριχτεί ο πολεμιστής, σκύβει προς το μέρος του να τον αγκαλιάσει, σα να μη θέλει να τον αφήσει να φύγει. Πίσω τους, άλλη μια μητέρα με το μωρό της στην αγκαλιά.
Για πολλά χρόνια οι απόγονοι Σκουρτανιωταίοι πίστευαν -και πολλοί πιστεύουν ακόμα- ότι εκείνος που δίνει το φιλί είναι ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης και το μωρό ο μοναχογιός του Ιωάννης. Για τον Θανάση οι πιθανότητες είναι συντριπτικές να πρόκειται πραγματικά γι’αυτόν. Για το μωρό όμως, είναι λάθος να πιστεύουν κάποιοι με ελαφρά τη καρδιά πως πρόκειται για τον μικρό Ιωάννη -εκτός κι αν ο Peter Von Hess έχει εισάγει από τότε ένα είδος χρονικού σουρεαλισμού- δεδομένου ότι ο Διάκος πέθανε το 1821 και σύμφωνα με τα στοιχεία, ο μικρός Ιωάννης γεννήθηκε το 1823, γεγονότα που σημαίνουν ότι ο μικρός Ιωάννης και ο Διάκος δε συναντήθηκαν ποτέ. Όταν γεννήθηκε ο Ιωάννης, ο Διάκος ήταν ήδη δύο χρόνια νεκρός. Οι πολεμιστές είναι σίγουρα Δερβενοχωρίτες και δεν αποκλείεται ο Peter Von Hess να αναπαριστά όντως τον μεγάλο εκλιπόντα των Δερβενοχωρίων, τον αρχηγό Αθανάσιο Σκουρτανιώτη, μόνο που αν λάβουμε υπ’ όψη μας αυστηρά τη χρονολογική σειρά των γεγονότων, το μωρό δεν είναι ο γιος του, αλλά ίσως ο ανιψιός του Παναγής γιός του Κώτσου Σκουρτανιώτη, που όντως τότε ήταν δύο ετών.
Βέβαια, εδώ πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας και μια συγκυρία. Ο Peter Von Hess, ανήκε στη κουστωδία του Όθωνα και γυρόφερνε στο παλάτι. Την ίδια εποχή, ο Γιώργης ο Σκουρτανιώτης ήταν και κείνος στο παλάτι ως ένας από τους τρεις υπασπιστές του Όθωνα. Γιώργης Σκουρτανιώτης λοιπόν και Peter Von Hess γνωρίζονταν και δεν αποκλείεται ο Γιώργης ως χρέος προς τον αδερφό και το τόπο του, να έχει συμβάλει με διάφορες πληροφορίες στη δημιουργία του πίνακα. Δεν αποκλείεται επίσης, ο ζωγράφος να χρησιμοποίησε ως μοντέλο για να δημιουργήσει τον Θανάση στον πίνακα, τον ίδιο τον Γιώργη.
Δεν αποκλείεται όμως, αφού ο Γερμανός ζωγράφος ήρθε μετά την επανάσταση και έγινε αποδέκτης ξαφνικά, πάμπολλων ιστοριών από τη μεγάλη εποποιία, να μην έδωσε σημασία στις χρονολογικές λεπτομέρειες και πράγματι να παρουσίασε δύο ήρωες που θυσιάσθηκαν για τη πατρίδα. Τον Διάκο και τον Σκουρτανιώτη. Ή να ήθελε να παρουσιάσει τον δρόμο της θυσίας, τον αποχωρισμό από τα γήινα και τους αγαπημένους και τότε πράγματι μιλάμε για έναν ιδιαίτερο σουρεαλισμό. Ο Διάκος σα να μην είναι ζωντανός παρά ένα φάντασμα, ουσιαστικά δείχνει στον Θανάση και στους Δερβενοχωρίτες που χάθηκαν στο Μαυρομάτι, τον δρόμο της θυσίας που ακολούθησε πριν λίγα χρόνια και ο ίδιος. Και δεν αποκλείεται, αν αναλύσουμε τον πίνακα κάτω από αυτό το πρίσμα, ο Γερμανός ζωγράφος με το μωρό να θέλει να απεικονίσει το γιό του Θανάση και τον αποχωρισμό τους. Η σκηνή του αποχαιρετισμού, είναι πολύ ζεστή και συγκινησιακή και παραπέμπει όντως σε σκηνή αποχαιρετισμού πατέρα και μονάκριβου γιου. Είναι τόσο φορτισμένη μάλιστα με κείνο το άρπαγμα κυριολεκτικά του μωρού στο πατέρα και το αντίστροφο, που θάλεγε κανείς πως αυτή είναι η τελευταία φορά που βλέπονται οι δυο τους.
Υπάρχει μάλιστα μια φιγούρα, κρυμμένη σχεδόν στον πίνακα, που η στάση της προμηνύει την τραγική μοίρα του αρχηγού και των υπολοίπων στο Μαυρομάτι. Πρόκειται για μια θεσπέσια λεπτομέρεια του πίνακα που με πρώτη ματιά περνάει απαρατήρητη. Αν προσέξει όμως καλύτερα κανείς, εκφράζει μια άλλη δυναμική και δίνει άλλες διαστάσεις στον πίνακα. Και η λεπτομέρεια αυτή, είναι η γυναικεία φιγούρα αριστερά, που βρίσκεται σκυμμένη πίσω από τον πολεμιστή του πρώτου πλάνου. Η γυναικεία εκείνη φιγούρα, έχει σκεπάσει το πρόσωπο με τη παλάμη και κλαίει σα να γνωρίζει τη τραγική μοίρα του αρχηγού και των υπολοίπων που φεύγουν. Σα να είναι η ίδια η μοίρα, η ίδια η Ελλάδα, η ίδια η Ιστορία αυτή η σκυφτή γυναικεία φιγούρα, αναλύεται σε δάκρυα γιατί οι θυσίες για την ελευθερία, φαίνεται να μην έχουν τελειωμό. Σα να είναι σίγουρη, πως αυτός ο αποχαιρετισμός ακριβώς από πάνω της, είναι ο τελευταίος. Πατέρας και γιος, δε θα συναντηθούν ποτέ ξανά, γι’ αυτό αναλύεται σε δάκρυα. Πρόκειται όντως για μια καταπληκτική λεπτομέρεια, που προδίδει τη πρόθεση του ζωγράφου να δείξει έμμεσα σε αυτό τον πίνακα, τον Αθανάσιο Σκουρτανιώτη και τη τραγική του μοίρα.
Όπως και νάχει πάντως, το φιλί αυτό εκτός από ένα αριστούργημα του Peter Von Hess, είναι συμβολικό και δρα καταλυτικά για όλη τη σκηνή. Είναι το φιλί του γενναίου λίγο πριν φύγει για την τελευταία μάχη, το φιλί εκείνου που θυσιάζεται για την Ελλάδα που έρχεται. Αυτός ο ιερός ασπασμός, που εκφράζει την μεγάλη θυσία, την ανυπέρβλητη αγάπη του αποφασισμένου γι' αυτούς που θα μείνουν, ας είναι το σύμβολο τούτου του βιβλίου, ας είναι η παρακαταθήκη που μας άφησαν ήρωες σα τον Αθανάσιο Σκουρτανιώτη.