νωστες πτυχές της ιστορίας του Πατραϊκού Κόλπου
Στον Πατραϊκό από το ακρωτήριο Πάπας έως το Αντίρριο είχαν ποντιστεί 840 νάρκες αγκυροβολημένες σε βάθη 4 και 15 μ. από την επιφάνεια, 18 μαγνητικές νάρκες βυθού και 444 αντιναρκαλιευτικοί πλωτήρες σε βάθος 4 μ. από την επιφάνεια. Πριν την άφιξη των Γερμανών στην Πελοπόννησο στις 25 Απριλίου 1941 οι Έλληνες είχαν ναρκοθετήσει τον Ελληνικό θαλάσσιο γεγονός που επαναλήφθηκε και από τους Γερμανούς κατά την κατοχή αλλά και κατά την υποχώρησή τους.
Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας οι Γερμανοί έφτιαξαν τα δικά τους ναρκοπέδια για να αντιμετωπίσουν τα Βρετανικά υποβρύχια που δρούσαν στην περιοχή.
Γενικός χάρτης με τα Γερμανικά ναρκοπέδια στη δυτική Ελλάδα.(αρχείο Δημήτρη Γκαλών)
Στο τέλος του πολέμου οι αποχωρούντες Γερμανοί τοποθέτησαν νάρκες στο κανάλι Ρίου Αντιρρίου και σε ρηχά νερά έξω από το λιμάνι του Μεσολογγίου και την ευρύτερη περιοχή.
Σκοπός τους να βυθίσουν κάποια από τα Βρετανικά πλοία που θα έμπαιναν στα λιμάνια νικητές.
σήμα των Βρετανών προς την Ελληνική Ναυτική Διοίκηση αναφορικά με Γερμανικά ναρκοπέδια στο ακρωτήριο Πάπας και τον Κορινθιακό κόλπο. Τις πληροφορίες έδωσαν στους Βρετανούς οι ηττημένοι Γερμανοί και σε γενικές γραμμές ήταν ακριβείς. (αρχείο Κώστα Θωκταρίδη)
Νάρκες τοποθέτησαν και οι Ιταλοί στον Πατραικό μετά την κύρηξη του πολέμου εναντίον της Γερμανίας τον Οκτώβριο του 1943, τοποθετήθηκαν πάντως βιαστικά ενώ δεν έγινε ποτέ γνωστός ο αριθμός τους και οι θέσεις τους.
Οι νάρκες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Νάρκες βυθού που τοποθετούνται σε ρηχά νερά, νάρκες με αγκυροβόλιο και παρασυρόμενες νάρκες (που αφήνονται να παρασύρονται από το νερό στην επιφάνεια).. Οι τελευταίες απαγορεύτηκαν με τη συνθήκη της Χάγης το 1907. Δεν είναι πάντως λίγες οι φορές που αγκυροβολημένες νάρκες αποκολλήθηκαν από τα αγκυροβόλιά τους και κατέληξαν να περιπλανώνται στον Πατραϊκό κόλπο Οι νάρκες σε αγκυροβόλιο χωρίζονται σε μαγνητικές –που εκρήγνυνται αν περάσει σε κοντινή τους απόσταση σιδερένιο πλοίο, ακουστικές που εκρήγνυνται από το θόρυβο της μηχανής του πλοίου και επαφής που εκρήγνυνται κατά την επαφή με το πλοίο ειδικών πυροκροτητών που προεξέχουν. Οι νάρκες ποντίζονται από ειδικά πλοία τα ναρκοθετικά αλλά και από υποβρύχια, ακόμα και από αεροπλάνα… Τα Ελληνικά πλοία που κινούνταν στον Πατραϊκό τα πρώτα χρόνια του πολέμου είχαν πάρει οδηγίες να κινούνται μέσα σε ειδικούς διαύλους ασφαλείας όπου δεν υπήρχαν νάρκες. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που λόγω σφάλματος πλοία εισήλθαν σε ναρκοπέδια με τραγικές συνέπειες. Μετά τον πόλεμο Ελληνικά και Βρετανικά ναρκαλιευτικά ανέλαβαν να καθαρίσουν τις Ελληνικές θάλασσες από τις νάρκες, -τώρα είχαν προστεθεί και Ιταλικές και Γερμανικές- αυτό όμως έγινε με πολύ αργούς ρυθμούς λόγω της επικινδυνότητας της ναρκαλιείας. Ορίστηκαν νέοι δίαυλοι ασφαλείας αλλά πάλι δεν έλειψαν τα ατυχήματα λόγω σφαλμάτων αλλά και λόγω ναρκών που δεν κατέστη δυνατό να εντοπιστούν…
Νάρκη που εκβράστηκε στον Πατραικό σήμερα χρησιμοποιείται ως διακοσμητική στο εστιατόριο Καστέλλα στον Αλισσό.
Κύρια βιβλιογραφία σχετικά με τα ναρκοπέδια του Α Παγκοσμίου πολέμου
-Histoire maritime de la premiere guerre mondiale, Paul Chack, Jean-Jaques Antier
-Der handerlstrieg mit U-booten του Urno Spindler (Berlin 1941)
Για τα ναρκοπέδια του Β Παγκοσμίου πολέμου
-Η ναρκαλιεία στις Ελληνικές Θάλασσες. Αριστείδη Γιαννόπουλου Αντιναύαρχου ε.α.
-Αρχείο Κώστα Θωκταρίδη
Το φοβερό και τρομερό ναρκοπέδιο του Αράξου ευθύνεται για τις μεγαλύτερες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και πλοία στον Πατραϊκό κόλπο κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην περιοχή ο βυθός φθάνει τα 40-60 μέτρα στο μεγαλύτερο μέρος του έτσι ώστε τα ναυάγια που έγιναν σε αυτά τα νερά να είναι προσιτά έστω και με σχετική δυσκολία. Ακόμα και στο κέντρο του Πατραϊκού κόλπου στην περιοχή του ναρκοπεδίου, το βάθος της θάλασσας δεν ξεπερνά τα 60 μέτρα….
φωτογραφία του Βιβή
Είχε ολική χωρητικότητα 489 κόρων και μήκος 56 μέτρα. Στις 7.11.1940 απέπλευσε από τον Πειραιά επίτακτο από την Ελληνική κυβέρνηση μεταφέροντας φορτίο σιταριού στo Kατάκωλο.
Οι Έλληνες είχαν με την έναρξη του πολέμου ναρκοθετήσει ολόκληρες περιοχές που
φοβούνταν ότι θα τις χρησιμοποιούσαν οι κατακτητές για να μπουν στην χώρα μας.
Λόγω λάθος χειρισμού του κυβερνήτη Λουκά Ιωαννίδη την 10.11.1940 και ώρα 1.00 εισήλθε στο ναρκοπέδιο του Αράξου παρότι στη γέφυρα βρισκόταν ο ίδιος ο καπετάνιος -και βυθίστηκε σε απόσταση μικρότερη του ενός μιλίου από την ακτή στον κάβο Πάπα. 10 μέλη του πληρώματος απωλέσθησαν.
φωτό του Βιβή ως Saxon απο
http://britishcoastalshippingcompanies.fotopic.net/c1658219.html
Αυτές είναι και οι μόνες πληροφορίες που κατάφερα να αντλήσω για το ναυάγιο και όλες προέρχονται από το βιβλίο του Χρήστου Ντούνη «τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες». Ο τύπος της εποχής δεν ανέφερε καμία πληροφορία. Ήταν άλλωστε λίγες μέρες μετά τη κήρυξη του πολέμου με την Ιταλία και τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα στο μέτωπο και οι δημοσιογράφοι δεν προλάβαιναν να καταγράφουν τις εξελίξεις.
Τελικά ίσως κάποιες ακόμα πληροφορίες σχετικά με τη βύθιση του πλοίου θα μπορούσαμε να αντλήσουμε καταδυόμενοι στο ναυάγιο.
Το Βιβή είναι ένα από τα πιο γνωστά ναυάγια του Πατραϊκού λόγω του μικρού σχετικά βάθους που βρίσκεται αλλά και της κοντινής απόστασης από την ακτή. Τέλη ης δεκαετίας του 90 που ξεκινούσα την έρευνα για τα ναυάγια του Πατραϊκού, το Βιβή για άλλους ήταν μηχανότρατα, άλλοι ήταν σίγουροι πως ήταν ρυμουλκό. Η έρευνα χρειάζεται χρόνο, συνέπεια και χειροπιαστές αποδείξεις…
Το Βιβή το συναντάμε σε βάθος περίπου 28 μέτρων ενώ ο βυθός είναι στα 35 μέτρα. Είναι καθισμένο όρθιο στο βυθό. Το σημείο της πρόσκρουσης με τη νάρκη –ένα τεράστιο ρήγμα – είναι εμφανές στην αριστερή μεριά της πλώρης του πλοίου.
Η γέφυρα του Βιβή φαίνεται να έχει πάθει και αυτή σοβαρές ζημιές από την έκρηξη της νάρκης. Ακριβώς πίσω μια τρύπα μαρτυρά τη θέση που κάποτε βρισκόταν το φουγάρο του πλοίου . Το τελευταίο βρίσκεται πεσμένο αριστερά του ναυαγίου τυλιγμένο σε δίχτυα μηχανότρατας. Πολύχρωμα σπογγοειδή έχουν καλύψει μεγάλο μέρος της επιφάνειάς του ναυαγίου και πλήθος σαργών και άλλων μεγαλύτερων ψαριών το έχουν επιλέξει για κατοικία τους. Συχνά έχω συναντήσει κοπάδια από μικρά μαγιάτικα αλλά πιο σπάνια έχω έρθει αναπάντεχα πρόσωπο με πρόσωπο με μοναχικά αλλά τεράστια πελαγίσια….
To μηχανοστάσιο είναι από τα πιο όμορφα σημεία του ναυαγίου και είναι εύκολα προσβάσιμο , Η μηχανή διακρίνεται εύκολα στο εσωτερικό του πλοίου.
Το πίσω αμπάρι περιέχει ακόμα μεγάλη ποσότητα σιταριού!
Στην αριστερή πλωραίο τμήμα υπάρχει το τεράστιο ρήγμα από την πρόσκρουση με τη νάρκη ενώ ολόκληρη η πλώρη έχει κυρτώσει από τη δύναμη της έκρηξης . Η γέφυρα επίσης έχει υποστεί τέτοια καταστροφή ώστε δύσκολα αναγνωρίζεται. Ακριβώς κάτω από αυτή υπάρχει ένας κενός χώρος που υποθέτω ότι βρίσκονταν οι καμπίνες του καπετάνιου και των μελών του πληρώματος.
Σε μία κατάδυση του στο ναυάγιο ο επαγγελματίας δύτης Χρ. Καραφλός βρήκε την καμπάνα του πλοίου την οποία είχα την τιμή να αναλάβω να καθαρίσω . Χρειάστηκαν αρκετές ώρες προσεκτικής δουλειάς μέχρι να αποκαλυφθεί χαραγμένο πάνω σε αυτή το αρχικό όνομα του πλοίου και η χρονολογία ναυπήγησής του, ‘‘ Saxon 1898’’
Το ναυάγιο ΒΙΒΗ . Σκίτσο Αθανασία Κεκεμπάνου
Ο κάβος Πάπας αποτέλεσε θέατρο του ναρκοπολέμου· η είσοδος του Πατραϊκού κόλπου άλλωστε δεν ήταν δυνατόν να μην ναρκοθετηθεί.
Τα πετρελαιοκίνητα Πέτρος και Βυζάντιο βυθίστηκαν επίσης στην περιοχή. Το ιστορικό της απώλειάς τους αναφέρεται στο βιβλίο «Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες». Το πετρελαιοκίνητο ιστιοφόρο Πέτρος χτύπησε μεταπολεμικά σε νάρκη του συγκεκριμένου ναρκοπεδίου με αποτέλεσμα να χαθούν και τα 6 μέλη του πληρώματος. Η Πατρινή εφημερίδα Νεολόγος αναφέρει ότι η έκρηξη ακούστηκε στην Πάτρα ενώ αυτόπτες μάρτυρες που βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση είδαν ξύλα, κομμάτια του πλοίου και ένα πίδακα νερού να υψώνεται ψηλά στον ουρανό. Το τραγικό ναυάγιο του Πέτρος συνδυάστηκε με τη βύθιση του πετρελαιοκίνητου Βυζάντιο.Καταδυτικό συνεργείο που επέβαινε στο δεύτερο ανέλκυσε από το ναυάγιο του Πέτρος αντικείμενα , μεταξύ των οποίων και ένα κουτί που όταν έγινε προσπάθεια να ανοιχτεί προκλήθηκε ισχυρή έκρηξη με αποτέλεσα τον θανάσιμο τραυματισμό 2 ατόμων και τη βύθιση του «Βυζάντιο».
Θα ήθελα εδώ να αναφερθώ επίσης σε δύο άγνωστα περιστατικά που συνέβησαν στη διάρκεια του πολέμου στο ίδιο ναρκοπέδιο και είχαν σαν αποτέλεσμα τη βύθιση του επίτακτου από τους Γερμανούς Σερβικού πλοίου «Βασιλεύς Αλέξανδρος» και της Γερμανικής σκούνας «Sibylle».
To «Βασιλεύς Αλέξανδρος» (KRALJ ALEKSANDAR)
από
http://www.fleetfilerotterdam.nl/warlosses.pdf
είχε επιταχθεί από τους Ιταλούς τον Απρίλιο του 1941. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1943 στις οκτώ το βράδυ κάτω από Γερμανική διοίκηση αναχώρησε από την Κεφαλονιά με το επιβατικό «Αρντένα» για τον Πειραιά μεταφέροντας Ιταλούς αιχμαλώτους. Κοντά στο ακρωτήριο Πάπας χτύπησε σε νάρκη που δημιούργησε εισροή υδάτων στο μπροστινό deck.Κάποιες Γερμανικές πηγές αναφέρουν πιθανό σαμποτάζ αλλά αυτή η εκδοχή δεν είναι τόσο πιθανή. Ο καπετάνιος το προσάραξε σε κοντινή ακτή. Το μέρος από τότε ονομάστηκε Καραβοστάσι και συνδέεται με φήμες για σφαγές που έκαναν οι Γερμανοί όταν κάποιοι Ιταλοί προσπάθησαν να διαφύγουν στην ξηρά. Μεταπολεμικά Σερβικό συνεργείο που εγκαταστάθηκε στο κοντινό χωριό Αλυκή είχε στόχο να το ανελκύσει. Όπως αναφέρει η εφημερίδα Νεολόγος, οι Σέρβοι εγκατέλειψαν την προσπάθεια ανέλκυσης. Τελικά το πλοίο διαλύθηκε στο Σπλίτ το 1956. (πηγή http://www.fleetfilerotterdam.nl/warlosses.pdf )
Το Sibylle χτύπησε σε νάρκη βόρεια του ακρωτηρίου Πάππας και ο καπετάνιος προσγειάλωσε το πλοίο δίπλα στο Βασιλιάς Αλέξανδρος.
Οι παραπάνω πληροφορίες προέρχονται κυρίως από τα αρχεία των Theodore Dorgeist,και Platon Alexiades. Κάποιες επιπλέον πληροφορίες έχουν αντληθεί από τον τοπικό τύπο της εποχής (μουσείο Τύπου Πάτρας) .
Marguerite, το ναυάγιο του θανάτου των ναζί στο βυθό του Πατραικού….
Όταν μέσω της διαδικτυακής κοινότητας αυτοδυτών “the abyss” (www.theabyss.gr) γνώρισα τον Αλέξη Κατσιαμπή, που έκανε το διδακτορικό του στην Υποβρύχια Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιου του Τέξας των ΗΠΑ στην υποβρύχια αρχαιολογία δεν μπορούσα να φανταστώ πως θα ήταν η αφορμή να ανακαλύψω ένα σημαντικό άγνωστο ναυάγιο , στο κέντρο του Πατραϊκού κόλπου. Ο Αλέξης διατηρεί μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα για την υποβρύχια αρχαιολογία στην Ελλάδα στη διεύθυνση
www.underwaterarchaeology.gr . Eκτός από το πλούσιο υλικό που έχει να βοηθήσει όπου μπορεί από τα αρχεία του Πανεπιστημίου που φοιτά
και μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση. Εγώ ενδιαφέρθηκα για μια εργασία του καθηγητή H.Edgerton που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Nautical Archaeology με τον τίτλο The battle of Lepanto, search & survey mission Greece 1971-72.
Hχογραφία από την ομάδα Edgerton του Pump House wreck
Την έρευνα που είχε γίνει για την ανακάλυψη τυχόν υπολειμμάτων από τα πλοία που ναυάγησαν το 1571 κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας της Ναυπάκτου (Lepanto). Στην έρευνα είχαν χρησιμοποιηθεί μαγνητόμετρα και ηχοβολιστές πλευρικής σάρωσης (side scan sonar) που δίνουν μια καλή εικόνα του βυθού στην επιφάνεια.
Οι επιστήμονες μπορούν τότε να έχουν μία ακριβέστατη εικόνα του τι υπάρχει στο βυθό για να προσανατολιστούν σε συγκεκριμένους στόχους οι έρευνες των καταδυτικών συνεργείων.
Παίρνοντας στα χέρια μου την εκτύπωση της μελέτης που μου έστειλε με mail ο Αλέξης στο χάρτη της ευρύτερης περιοχής που ερευνήθηκε με έκπληξη είδα σημειωμένα εκτός από τους στόχους που είχαν εντοπίσει οι αρχαιολόγοι για την δική τους έρευνα για τα αρχαία ναυάγια τρία σύγχρονα ναυάγια. Τα δύο ήταν τα γνωστά σε εμένα ναυάγια του ρυμουλκού «Tanag 33» που βυθίστηκε από νάρκη κοντά στη νησίδα Θολή ενώ το δεύτερο το φορτηγό «Άγιος Νεκτάριος» που έχει βυθιστεί ανάμεσα στη νήσο Οξιά και την περιοχή «Σκρόφα».. Το τρίτο όμως ποιο ήταν; Το ναυάγιο αυτό αναφερόταν σαν Γερμανικό πλοίο συνοδείας (escort ship) από την εποχή του Β.Π. Πολέμου που πιθανώς γι αυτούς είχε βομβαρδιστεί (έτσι εξήγησαν κάποιους κρατήρες που κατέγραψε το side scan αριστερά του ναυαγίου) και μάλιστα ήταν το σημείο αναφοράς για τις έρευνες των αρχαιολόγων. Το ονόμασαν δε «ναυάγιο του αντλιοστασίου» (pump house wreck) γιατί την δεκαετία του 70 που γινόταν η έρευνα στην κοντινότερη ακτή της Αιτωλοακαρνανίας υπήρχε ακόμα ένα παλιό αντλιοστάσιο και πιθανώς το χρησιμοποιούσαν και αυτό σαν σημείο αναφοράς για τις έρευνές τους για τα ναυάγια από την ναυμαχία της Ναυπάκτου. Εκεί κοντά είχαν εντοπιστεί πολλοί «ενδιαφέροντες» για τους αρχαιολόγους στόχοι. Το ενδιαφέρον μου από εγκυκλοπαιδικού και ιστορικού περιεχομένου άρχισε να γίνεται πιο συγκεκριμένο αφού το σύγχρονο ναυάγιο με ενδιέφερε τα μέγιστα.
Η αίσθηση του απόλυτου άγνωστου με περιέβαλε, ήθελα να δω ποιο πλοίο βρίσκεται εκεί κάτω
και να ανακαλύψω τον τρόπο που βυθίστηκε… Φυσικά αυτό δεν θα μπορούσα να το κάνω μόνος μου.
Μια ομάδα έμπειρων δυτών με τους οποίους μοιράστηκα το μυστικό θα βοηθούσε να γίνει η ανακάλυψη της ταυτότητας του πλοίου αφού το ναυάγιο βρίσκεται μεσοπέλαγα σε βυθό με πολύ κακή ορατότητα και βάθος που ξεπερνάει τα 50 μέτρα!
Από το Journal είχα και μια αποτύπωση του ναυαγίου στο side scan. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ένα μεγάλο επίμηκες αντικείμενο που φαινόταν να προεξέχει από την πρύμνη του ναυαγίου, κάτι σαν τεράστιο κανόνι. Τι ήταν πάλι αυτό. Θα έπρεπε να καταδυθώ εκεί για να μάθω… Αλλά πρώτα θα έπρεπε να εντοπίσω το ναυάγιο…
Ο εντοπισμός.
Το πρώτο πράγμα που έκανα είναι να βγάλω κατά προσέγγιση τις συντεταγμένες του ναυαγίου από το πρόχειρο σκαρίφημα και να τις τοποθετήσω στ ναυτικό μου χάρτη. Από εκεί θα τις πέρναγα στο GPS μου και θα έφτιαχνα μια περιοχή 200χ200 μέτρων που θα ερευνούσα. Το γεγονός ότι το ναυάγιο είχε χρησιμοποιηθεί σαν σημείο αναφοράς για τις έρευνες των αρχαιολόγων με έκανε να πιστεύω ότι θα είχε τοποθετηθεί στον πρόχειρο χάρτη με αρκετή ακρίβεια. Είχα δίκιο.
Για πρώτη φορά σε έρευνα στην θάλασσα βρήκα ένα ναυάγιο με την πρώτη μου έξοδο. Μετά από κατάδυση στο ναυάγιο του επιβατικού, επίτακτου νοσοκομειακού « Έσπερος» έξω από το Μεσολόγγι και με 1 ώρα ψάξιμο εντόπισα το ναυάγιο σε βάθος 54 μέτρων. Δεν κρατιόμουν να επιστρέψω…
Ο Νίκος Βασιλάτος στο τιμόνι της πρύμνης. Φωτό Ελένη Τσοπουροπούλου
Η κατάδυση.
Η πρώτη μου κατάδυση στο ναυάγιο συνοδεύτηκε με εξαιρετική ορατότητα. Από τα 30 μέτρα είδα για πρώτη φορά το ναυάγιο, και δεν άργησα να καταλάβω ότι επρόκειτο για ένα παλιό εμπορικό πλοίο. Είδα από πάνω την πλώρη που κατέβαινε κοφτά κάθετα μέχρι που ακουμπούσε στο βυθό–χαρακτηριστικό των φορτηγών πλοίων των αρχών του αιώνα- και το άδειο αμπάρι της. Μόνο κάποια σίδερα που αποτελούσαν το σιδερένιο σκελετό του είχαν απομείνει . Βρέθηκα μπροστά σε ένα πελώριο δίχτυ που είχε τυλίξει την γέφυρα και μπροστά από αυτό κοιτούσαν παρατεταγμένοι κάθετα σε εμένα εκατοντάδες ανθίες. Το ζευγάρι μου –που σε αυτή την κατάδυση ήταν ο Νίκος Βασιλάτος-φώτιζε έναν αστακό ενώ εγώ προχωρώντας πίσω από το δίχτυ που υψωνόταν σε κάποια σημεία τουλάχιστον δύο μέτρα πάνω από την γέφυρα τεράστιες στήρες κοιτούσαν άφοβα. Σαργοί και μιτάκια του κιλού ήταν το μικρά ψάρια στο ναυάγιο και προχωρώντας άρχισαν να μπαίνουν στη γέφυρα και το μηχανοστάσιο του πλοίου. Πίσω από το δίχτυ φάνηκε ένα κομμάτι από το φουγάρο και κάποιοι σωλήνες εξαερισμού και αμέσως μετά ένα καπόνι από τις σωσίβιες λέμβους.
Πάνω στο ναυάγιο. Φωτό Ελένη Τσοπουροπούλου
Αμέσως μετά το δωμάτιο των μηχανικών. Το μηχανοστάσιο ήταν εύκολα διακριτό, η μηχανή όμως ήταν ένα επίπεδο πιο κάτω και δεν φαινόταν από έξω. Πίσω από το μηχανοστάσιο δύο σκαλίτσες οδηγούσαν χαμηλότερα στο αμπάρι της πρύμνης κενό φορτίου. Κοιτάζοντας το άδειο γεμάτο λάσπη αμπάρι είδα μπροστά μου ένα τεράστιο και πάρα πολύ χοντρό ιστίο που χρησίμευε και σα γερανός πεσμένο κάθετα προς τα πίσω που έφτανε ως την πρύμνη και έμοιαζε με τεράστιο κανόνι. Αυτό ήταν λοιπόν το μυστηριώδες επίμηκες αντικείμενο που φαινόταν στην καταγραφή του side scan. Στην καταγραφή του Edgerton διακρινόταν επίσης ο γερανός του αμπαριού της πλώρης που σήμερα δεν υπάρχει στη θέση του.
Το πηδάλιο. Φωτό Ελένη Τσοπουροπούλου
Σε σύγχρονη πολύ πρόσφατη έρευνα του καθηγητή της Γεωλογίας Γιώργου Παπαθεοδώρου στην περιοχή (Σεπτέμβριος 2006) το υπερσύγχρονο side scan sonar του Πανεπιστημίου Πατρών κατέγραψε τον γερανό της πλώρης να κείται στο βυθό αρκετά μέτρα μακριά από το ναυάγιο. Προφανώς υπεύθυνη είναι η τράτα που άφησε το τεράστιο δίχτυ της πάνω στο ναυάγιο.
Δεν υπήρχε άλλος χρόνος για εμάς στο βυθό αφού θα ξεπερνούσαμε τον προγραμματισμένο χρόνο παραμονής και πήραμε αμέσως το δρόμο της επιστροφής.
Στην επιφάνεια είδα ότι η υποβρύχια μηχανή μου Nikonos είχε πλημμυρίσει και έτσι έχασα την δυνατότητα να έχω καλές εικόνες την ημέρα εκείνη που η ορατότητα για τον Πατραικό ήταν ομολογουμένως εξαιρετικά σπάνια.
Η έρευνα
Η επόμενη βουτιά ήταν αφιερωμένη στην έρευνα για την εξακρίβωση της ταυτότητας του πλοίου.
Δεν υπήρχε το παραμικρό στοιχείο για ναυάγιο σε αυτή την περιοχή και αυτό έκανε τα πράγματα δύσκολα. Αυτό πρόσθεσε μυστήριο και ενθουσιασμό σε εμένα και στην ομάδα που μαζί μου θα έψαχνε στοιχεία για την ταυτότητα του ναυαγίου. Αυτό που είχα επισημάνει όμως και θα έκανε πολύ δύσκολη την έρευνα ήταν ότι το πλοίο ήταν καλυμμένο από μεγάλες ποσότητες λάσπης ενώ τα μεταλλικά του μέρη είχαν σκεπαστεί από εκατομμύρια στρείδια και σπογγοειδή. Τόσο πολλά
Ο Νίκος Βασιλάτος στο Χριστόφορος Φωτό Ελένη Τσοποροπούλου
που στις σκάλες δύσκολα διακρίνονταν τα διαστήματα από το ένα σκαλοπάτι στο άλλο έχοντας γίνει σχεδόν ένα σώμα…
Η ανακάλυψη της ταυτότητας παλιών πλοίων μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους που θα αναφερθώ, στο συγκεκριμένο ναυάγιο όμως όλα ήταν δύσκολα και οι τρόποι που γνώριζα δύσκολο να εφαρμοστούν.
Το καλοκαίρι περνούσε ώσπου μια μέρα συμπτωματικά διαβάζοντας παλιά μηνύματα μου στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο έπεσα επάνω σε ένα mail που μου είχε στείλει ο Platon Alexiades, Ελληνικής καταγωγής ερευνητής πλοίων και ναυαγίων από τον Καναδά που γνωρίζοντας το πάθος μου μου έγραφε….
«Αγαπητέ Γιώργο, προσφάτως έλαβα τα πολεμικά ημερολόγια της Γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης στη Δυτική Ελλάδα (που έδρευε στην Πάτρα) και ξεχώρισα κάτι ενδιαφέρον. Στις 13.10.1943 το πλοίο «Marguerite» (πρώην Μaria Amalia 744 GRT) υπήρξε θύμα έκρηξης, ώρα 21.40 στο σημείο 38°11 N/21°08 E και τελικά βυθίστηκε στο σημείο 38°11.7 N/21°15 E μια ώρα αργότερα στις 22.40. Μετέφερε 900 Ιταλούς αιχμαλώτους από τους οποίους μόλις 350 επέζησαν. Πέντε Γερμανοί έχασαν τη ζωή τους. Υπάρχει αμφιβολία αν χτύπησε σε νάρκη ή τορπιλίστηκε από το Βρετανικό υποβρύχιο «Trooper» που δεν γύρισε από την περιπολία του αλλά προσωπικά αμφιβάλλω. Πιο πιθανό βρίσκω να χτύπησε σε νάρκη σε Γερμανικό αμυντικό ναρκοπέδιο. Γνωρίζεις το ναυάγιο, έχεις καταδυθεί σε αυτό;»
Το στίγμα που μου έδινε για τη βύθιση ήταν 3 σχεδόν μίλια μακριά από το ναυάγιο! Έχοντας την εικόνα του πλοίου στο μυαλό μου και τις πιθανότητες λάθους του Γερμανικού αρχηγείου ένιωσα πως το μυστήριο πιθανότατα είχε λυθεί. Το ναυάγιο ήταν το Marguerite, το πλοίο του θανάτου των Ναζί όπου 544 Ιταλοί αιχμάλωτοι έχασαν τη ζωή τους σε αυτό. Πολύ σημαντικό ναυάγιο και χρειαζόμουν άμεσα χειροπιαστές αποδείξεις πως το ναυάγιο ήταν πράγματι το «Marguerite».
Ιταλοί αιχμάλωτοι, άνδρες της μεραρχίας Acqui στην Κέρκυρα
Από τα στοιχεία που με πολύ κόπο κατάφερα να συλλέξω από το διαδίκτυο βρήκα ότι το πλοίο κατασκευάστηκε σε ναυπηγεία Cia Euskalduna του Bilbao τo 1918 με το όνομα San Mames. Το 1931 μετονομάστηκε σε Maria Amalia ενώ το 1943 του δόθηκε το όνομα «Marguerite» από τους Γερμανούς που το είχαν επιτάξει… Για την ακρίβεια λόγω της έλλειψης μεταφορικών μέσων στη θάλασσα η Γερμανική Ναυτική διοίκηση (Oberkommando der Kriegsmarine -High Command of the German Navy, WWII) άρχισε να αγοράζει Ισπανικά εμπορικά πλοία από την Sofindus (Sociedad Financiera Industrial, Madrid).Αυτά τα πλοία δούλευαν για την Transcomar (Comercial Maritima de Transportes S.A., Madrid) κάτω από Ισπανική σημαία και υπόκειντο στους Ισπανικούς νόμους. Αρχικά αποκτήθηκαν 10 μικρά ατμόπλοια από το Μάιο του 1941 και σταδιακά προωθήθηκαν στο Αιγαίο όπου χρησιμοποιήθηκαν σα βοηθητικά για τη μάχη της Κρήτης. Από τον Ιούλιο του 1943 τα Ισπανικά πληρώματα αντικαταστάθηκαν με Γερμανικά, τα πλοία επιτάχτηκαν και πήραν Γερμανικά ονόματα.
(Πηγή http://www.wlb-stuttgart.de/seekrieg/km/mittelmeer/frachter-sp.htm)
Το Marguerite ήταν χωρητικότητας 744 τόνων μικτό μήκους 55 μέτρων και πλάτους 8. Τα αμπάρια του είχαν ύψος 4 μέτρα. Κινούνταν με τριπλής εκτόνωσης παλινδρομική μηχανή .
Τα βασικά του χαρακτηριστικά ταίριαζαν με αυτά που βλέπαμε στο βυθό. Το μήκος του μάλιστα μια φορά που πέσαμε με μίτο λόγω πολύ κακής ορατότητας (2μ max) και βρεθήκαμε στην πρύμνη αλλά φτάσαμε μέχρι την πλώρη σε μια γρήγορη αναγνωριστική βουτιά το υπολογίσαμε στα 55μ.
Το σκοινί του μίτου ήταν 55 μέτρα και τερμάτισε…
το ναυάγιο όπως είναι στο βυθό. Σκίτσο:Αθανασία Κεκεμπάνου
Η μόνη λύση που μου έμενε ήταν να ταυτοποιήσω το ναυάγιο με τα σχέδια του πλοίου ή φωτογραφία στην χειρότερη περίπτωση. Μια επιπλέον δυσκολία παρουσιάστηκε όταν κατά τη διάρκεια της έρευνας στο διαδίκτυο βρήκα ότι το πλοίο τη δεκαετία του 30 κοντά στις ακτές της Ισπανίας είχε εμπλακεί σε σοβαρό ναυτικό ατύχημα με αποτέλεσμα το άλλο πλοίο που συγκρούστηκε μαζί του να βυθιστεί….
Στην επόμενη κατάδυση ξεχώρισα εκτός από την χαρακτηριστική κάθετη πλώρη, τις δέστρες στην πλώρη, το πίσω αμπάρι. Κατόπιν υπάρχει η γέφυρα και το φουγάρο αμέσως πιο πίσω και δεξιά αριστερά καπόνια για τις σωσίβιους λέμβους όπως στο σχέδιο. Ακολουθούσε το μηχανοστάσιο ενσωματωμένο στην υπερκατασκευή πάλι όπως στα σχέδια. Οι σκάλες που οδηγούσαν ένα επίπεδο χαμηλότερα στο αμπάρι της πρύμνης επίσης ήταν εκεί που έδειχναν τα σχέδια. Περάσαμε το αμπάρι και είμαστε πια στην πρύμνη κάτω από το πεσμένο ιστίο. Εκεί, χωμένο κυριολεκτικά στη λάσπη είδα ένα τιμονάκι που είχαν τα σχέδια σαν βοηθητικό και το διέθεταν μόνο κάποια παλιά πλοία. Ένα στοιχείο από τα ξεχωριστά σημεία που ψάχναμε (άλλα ήταν μια καμπανούλα στην πλώρη κτλ….) Ήταν η επιβεβαίωση της ταυτότητας του μαρτυρικού πλοίου που αν και αρνήθηκε για αρκετό καιρό να μας δείξει την ταυτότητά του τώρα μας συστηνόταν επίσημα! Με το Νίκο Ζυγούρη και το Νεκτάριο Κατριβέση που ήταν οι υπόλοιποι της ομάδας σε αυτή της κατάδυση δώσαμε τα χέρια για να γιορτάσουμε την ανακάλυψη και συνεχίσαμε την κατάδυσή μας χωρίς το άγχος της συλλογής άλλων στοιχείων…
Έφιπποι Γερμανοί στο λιμάνι του Αργοστολίου
Παρ όλα αυτά εκτός από τις συγκεκριμένες αυτές καταδύσεις για την ανακάλυψη της ταυτότητας του ναυαγίου και ένα μικρό ακόμα αριθμό καταδύσεων που μπορεί να κάνουμε στο μέλλον εκεί με σκοπό της φωτογράφιση και κινηματογράφηση του δεν σκοπεύω να το επισκέπτομαι για καταδύσεις αναψυχής. Αν και η λάσπη έχει καλύψει όλα τα ανθρώπινα μέλη και προσωπικά αντικείμενα που πιθανώς να υπάρχουν στο ναυάγιο (αν και η μία ώρα που μεσολάβησε από την επαφή με τη νάρκη και τη βύθιση του πλοίου σημαίνει ότι μάλλον σχεδόν όλοι το εγκατέλειψαν και λόγω ελλείψεως σωσίβιων λεμβών οι ναυαγοί πνίγηκαν στη θάλασσα) το πλοίο δεν παύει να είναι ένα ναυάγιο που δικαιούται το σεβασμό για τις ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν εκεί. Υπάρχουν πιο ρηχά, πιο ασφαλή, πιο φωτεινά και πιο ευχάριστα ναυάγια για καταδύσεις αναψυχής…
μνημείο για τα θύματα της Μεραρχίας Acqui στην Κεφαλλονιά
Ναυάγια τάφοι.
Ναυάγια στα οποία έχουν χάσει τη ζωή τους άνθρωποι πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό από τους αυτοδύτες, σε πολλά δικαιολογημένα απαγορεύεται η κατάδυση από τις αρχές. Ο λόγος είναι ότι υπάρχουν πολλοί συλλέκτες αντικειμένων από τα ναυάγια. Στο εξωτερικό που η συλλογή ευρημάτων έχει γίνει μανία και πολλοί πιστεύουν ότι έστω και ένα φινιστρίνι τους καταξιώνει σα δύτες. Κυνηγοί «σουβενίρ» δεν θα δίσταζαν να αφαιρέσουν προσωπικά αντικείμενα ακόμα και μακάβρια ευρήματα από ναυάγια. Κάποιες χώρες (που ίσως τις θεωρούμε υποανάπτυκτες αλλά αποδυκνύουν ότι είναι πιο μπροστά από εμάς) όπως οι Φιλιππίνες έχουν θεσπίσει 50αετή απαγόρευση στα ναυάγια «τάφους». Και μετά τι; Μετά μάλλον ο χρόνος έχει βάλει το χέρι του
ώστε ελάχιστα να παραμένουν ώστε να θυμίζουν τις ανθρώπινες τραγωδίες. Τα σκαριά των ναυαγίων όμως θα είναι εκεί για αρκετά ακόμα χρόνια να θυμίζουν τους τόπους που χάθηκαν δεκάδες αθώες ψυχές, θύματα του παραλογισμού του πολέμου ή της ανθρώπινης ανευθυνότητας, ακόμα ακόμα και της μανίας της φύσης….
Ανθρώπινες ιστορίες
Ο τυχερός. Giovanni Braganza
Την ιστορία αυτού του στρατιώτη της μεραρχίας Acqui τη βρήκα χάρις τον κύριο Ilio Muraca από την Padova.
Στην προσπάθειά μου για συλλογή στοιχείων για την έρευνα του ναυαγίου του Marguerite έστειλα δεκάδες επιστολές σε συλλόγους βετεράνων της μεραρχίας Acqui. Ενας σύλλογος δημοσίευσε την αγγελία μου στο περιοδικό τους το Patria. O κύριος Μuraca είχε αρκετά στοιχεία να μου στείλει από το βιβλίο που είχε στην κατοχή του La Resistenza Dei militari italiani all’ estero, τόμος Grecia continentale e isolo Jonio του συγγραφέα G.Giraudi.
Διάλεξα να αναφερθώ στην ιστορία του τυχερού Giovanni Braganza. Ο Giovanni πρίν ταξιδέψει με το Marguerite με προορισμό την Πάτρα είχε επιβιβαστεί στο επιβατικό Ardena που βυθίστηκε λίγο μετά τον απόπλου του από το λιμάνι του Αργοστολίου την 27η Σεπτεμβρίου 1943 με 1.000 περίπου Ιταλούς αιχμαλώτους εκ των οποίων απωλέσθησαν περίπου 700. Αφού σώθηκε από αυτή την τραγωδία επιβιβάστηκε στο Marguerite.Στο βιβλίο περιγράφει τις δραματικές στιγμές όταν οι αιχμάλωτοι έπεσαν στη θάλασσα μετά την έκρηξη που προκλήθηκε από την επαφή με τη νάρκη και την σταδιακή βύθιση του πλοίου.
«Μέσα στις 10 με 12 ώρες που έμεινα στο νερό έβλεπα ομάδες ναυαγών, μερικοί να προσπαθούν να κρατηθούν από άλλους και τελικά να εξαφανίζονται κάτω από το νερό, να χάνονται σιγά σιγά από τον ορίζοντα, η καρδιά μου να σπαράζει. Ένιωθα απελπισία, ότι η μοίρα μου ήταν να ακολουθήσω αυτούς που ένας ένας χάνονταν κάτω από τα τρομερά κύματα…» Σημ. Από αυτή τη μαρτυρία μπορώ να υποθέσω ότι η θάλασσα ήταν τουλάχιστον ταραγμένη.
Ο άτυχος
Pascale Vito
Επέλεξα να αναφερθώ στον άγνωστο αυτό Ιταλό που έχασε τη ζωή του στο ναυάγιο του Marguerite και έμαθα γι αυτόν ψάχνοντας για αρκετό καιρό στο διαδίκτυο, υποκινούμενος από μια σύμπτωση. Ο Pascale, γιός του Pascale Giuseppe και της Sollitti Angela είχε γεννηθεί στο χωριό Saint Archangelo στις 13.10.1923 και την ημέρα του ναυαγίου θα γιόρταζε τα 20α του γενέθλια. Ο πόλεμος είχε τελειώσει και το μυαλό του θα ήταν στην πατρίδα του και στο κορίτσι που πιθανώς θα τον περίμενε. Η μοίρα του έπαιξε ένα πολύ άσχημο παιχνίδι… Ο φίλος και συντοπίτης του Francesco De Luca που επέζησε στο ναυάγιο ανέλαβε το δύσκολο ρόλο να μεταφέρει τα άσχημα μαντάτα στους δικούς του.
Πληροφορίες για τη βύθιση….
Το πλοίο χτύπησε σε νάρκη στις 21.40 και βυθίστηκε μια ώρα αργότερα. Σε βοήθεια του χτυπημένου πλοίου έσπευσαν το επιταγμένο Ελληνικό ατμόπλοιο Καλυδών το ρυμουουλκό Urano και τα περιπολικά (patrol boats) GK 61 and GK 71. Από τους 900 Ιταλούς αιχμαλώτους επέζησαν μόλις 350 περίπου. Από 25 Γερμανούς που ήταν στο πλοίο χάθηκαν πέντε. (από το αρχείο του Theodor Dorgeist)
Μια ακόμα περίεργη σύμπτωση.
Στις 13.10.1943 ημερομηνία του ναυαγίου η Ιταλία κύρηξε τον πόλεμο στη Γερμανία. Πολλοί πιστεύουν ότι τα ναυάγια των πλοίων «Αρντένα» , «Μarguerite» και «Alma» ήταν το τελευταίο μέρος του σχεδίου της εξόντωσης της εδρεύουσας στην Κεφαλονιά μεραρχίας Acqui. Ότι δηλαδή οι Γερμανοί βύθισαν επίτηδες τα τρία πλοία. Αμφιβάλλω όμως όχι για το ενδιαφέρον που είχαν δείξει οι Γερμανοί για την ανθρώπινη ζωή αλλά διότι είχαν τεράστιες ανάγκες σε πλοία….
Μεραρχία Acqui
Στην Κεφαλονιά έλαβε χώρα ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου, η σφαγή των Ιταλών στρατιωτών και αξιωματικών της μεραρχίας Acqui. Η Acqui (πλήρες όνομα: 33ma Divisione Fanteria Acqui) πριν από την ενοποίηση της Ιταλίας ήταν μονάδα των ενόπλων δυνάμεων του Πεδεμοντίου (Piemonte) και διατηρήθηκε στον ιταλικό στρατό μέχρι το 1926 οπότε (και παρά την καλή φήμη που είχε αποκτήσει στους πολέμους για την ιταλική απελευθέρωση και ενοποίηση – risorgimento) διαλύθηκε στα πλαίσια μιας γενικής αναδιοργάνωσης των ενόπλων δυνάμεων της Ιταλίας. Επανασυγκροτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1938 στο Merano.
Οι άνδρες της Acqui προέρχονταν κατά κύριο λόγο από την Λομβαρδία και το Βένετο , αλλά από το 1941 – ’42 οι εφεδρείες προέρχονται από όλη την ιταλική χερσόνησο.
Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 η φρουρά της Κεφαλονιάς απαρτιζόταν από 12000 Ιταλούς και 3500 Γερμανούς στρατιώτες . Οι Γερμανοί είχαν κυρίως τον έλεγχο της χερσονήσου του Ληξουρίου, εκεί βρισκόντουσαν οι 2600 εξ αυτών, ενώ άλλη μια σημαντική επιχειρησιακή ομάδα Γερμανών 600 ανδρών βρισκόταν στην περιφέρεια Αργοστολίου με 14 ή 15 αυτόματα τηλεβόλα.
Οι Ιταλοί υπάγονταν όλοι στην μεραρχία Acqui , που είχε την ευθύνη κατοχής των Ιονίων νησιών και είχε μεταφέρει τον κύριο όγκο των ανδρών της από την Κέρκυρα στην Κεφαλονιά στις 18 Ιανουαρίου του 1943 , διότι η στρατηγική σημασία της τελευταίας ήταν μεγαλύτερη στην διάρκεια του πολέμου.
Οι άνδρες της μεραρχίας αρνήθηκαν να παραδοθούν στους Γερμανούς που αφού βομβάρδισαν για μέρες τις θέσεις τους, τους επιτέθηκαν με εξαιρετική αγριότητα και τελικά άρχισαν να εκτελούν όσους παραδίδονταν. Oι αξιωματικοί, στους οποίους αποδόθηκε η κατηγορία της προδοσίας εκτελέστηκαν με εξαίρεση μόνο 37 εξ αυτών που τη γλίτωσαν την τελευταία στιγμή.
Το περίεργο είναι ότι οι εκτελεστές δεν ήταν οι γνωστοί δολοφόνοι των SS αλλά κατά το πλείστον Αυστριακοί άνδρες της ταξιαρχίας ορεινών κυνηγών Εντελβάις. Με την λήξη των μαχών ο επικεφαλής στρατηγός της ταξιαρχίας ορεινών κυνηγών Εντελβάις , εξέδωσε την ακόλουθη διαταγή απευθυνόμενος προς τους άνδρες του “Αλπινιστές μου, οι επόμενες 24 ώρες σας ανήκουν.” Και έδωσε το σύνθημα για μια από τις μεγαλύτερες σφαγές στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Εκτελέστηκαν περίπου 4.000- 5.000 άνδρες ενώ έπεσαν στο πεδίο της μάχης περίπου 3.000 Ιταλοί. Η αποδεκατισμένη μεραρχία έμελλε να αφανιστεί σχεδόν αφού περίπου άλλοι 1.500 αιχμάλωτοι Ιταλοί χάθηκαν στα ναρκοπέδια της Κεφαλονιάς της Κυλλήνης και του Πατραικού που προκάλεσαν τα ναυάγια των πλοίων Αρντένα, και του Marguerite .Το τελευταίο κεφάλαιο του δράματος γράφτηκε με τη βύθιση επίσης από νάρκη του ιστιοφόρου Άλμα στις ακτές της Κεφαλονιάς. (στοιχεία για την μεραρχία Acqui αντλήθηκαν και από τον διαδικτυακό χώρο http://www.phorum.gr)
Ιταλική νάρκη;
Το σημείο που χτυπήθηκε το πλοίο από τη νάρκη σύμφωνα με την αναφορά της Γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης της Πάτρας είναι περίπου 5.5 μίλια βορειότερα του πάνω μέρους του Γερμανικού ναρκοπεδίου της Κυλλήνης. Είναι πιθανό κάποια νάρκη από το ναρκοπέδιο να αποκόπηκε από το αγκυροβόλιό της και να περιπλανήθηκε ώσπου συνάντησε το άτυχο πλοίο.
Το γεγονός ότι δεν βρήκαμε εμφανή στοιχεία στην πλώρη του πλοίου με κάνουν να πιστεύω ότι το πλοίο χτυπήθηκε από ακουστική ή μαγνητική νάρκη σε άλλο σημείο του κήτους του, που πάντως ήταν στο αγκυροβόλιό της για να χτυπήσει το πλοίο από κάτω… Ελληνική νάρκη, μόνο επίσης περιπλανώμενη θα μπορούσε να είναι υπεύθυνη μιας και το Ελληνικό αμυντικό ναρκοπέδιο βρισκόταν περίπου 7-8 μίλια ανατολικότερα στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου με σαφή σκοπό να εμποδιστεί η είσοδος εχθρικών πλοίων στον κόλπο. Θα τολμήσω να πιθανολογήσω ότι η νάρκη μπορεί να ήταν Ιταλική βασιζόμενος στις εξής υποθέσεις.
-Τα Ιταλικά πλοία ανεφοδιασμού προς τα νησιά του Ιονίου που είχαν ισχυρές Ιταλικές φρουρές δέχονταν επιθέσεις από Βρετανικά υποβρύχια στην συγκεκριμένη περιοχή. Είναι πιθανό οι Ιταλοί να προχώρησαν κάποια στιγμή στο τέλος του καλοκαιριού σε ναρκοθέτηση της περιοχής αλλά λόγω της απρόσμενης τροπής των γεγονότων να μην ενημέρωσαν τους συμμάχους τους Γερμανούς.
-Είναι γνωστό ότι οι Ιταλικές νάρκες δεν ήταν τόσο ισχυρές όσο οι Γερμανικές, ακόμα και όσο οι Ελληνικές (γνωστές σαν τύπου Μωραίτη) πράγμα που δικαιολογεί τη μικρή σχετικά ζημιά που προξένησε η έκρηξη και προκάλεσε τη βύθιση μετά 1 ώρα.
Μια μαρτυρία φαίνεται να τα ανατρέπει όλα…
Ψάχνοντας στο διαδίκτυο δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της έρευνας βρήκα την παρακάτω μαρτυρία που φαίνεται να αποδεικνύει ότι το πιο εφιαλτικό σενάριο θα μπορούσε να είναι και το πραγματικό
Πρωτόκολλο που αναφέρει την ένταξη του Marguerite στη Γερμανική διοίκηση Αιγαίου (Αρχείο Theodor Dorgeist)
Ο A.C. Linera διηγείται την ιστορία του «Θα πώ την περιπέτειά μου σαν αιχμάλωτος στα χέρια των Γερμανών που ξεκινάει από το νησί της Κεφαλονιάς στην Ελλάδα. Εγώ και άλλοι έντεκα από την ομάδα μου επιβιβαστήκαμε τον Οκτώβριο του 1943 σε πλοίο με προορισμό την Πάτρα κατά τις έντεκα η ώρα. Θα ταξιδεύαμε μέχρι το απόγευμα όταν ένας από τους συμπολεμιστές μου πέρασε μπροστά μου φωνάζοντας «Χριστέ μου, Χριστέ μου» . Προσπάθησα να του δώσω κουράγιο όταν οι Γερμανοί άρχισαν να πυροβολούν στον αέρα προστάζοντάς μας να μην πέσουμε στο νερό. Όλοι οι Γερμανοί επιβιβάστηκαν σε ένα ναρκαλιευτικό και μας άφησαν μόνους στο μεγάλο πλοίο. Το πλοίο ήταν φανερό πως επρόκειτο να βυθιστεί και τότε ακούστηκε μια φωνή από τη γέφυρα προστάζοντάς μας «Πηγαίνετε στα αριστερά, πηγαίνετε στα δεξιά» . Εγώ στάθηκα εκεί ακίνητος και έβλεπα πολλούς να πέφτουν στη θάλασσα χωρίς να ξέρουν κολύμπι. Πήρα μια σανίδα και την πέταξα στη θάλασσα έπειτα πήρα θάρρος και πήδηξα και εγώ. Όταν βρέθηκα κάτω από το νερό προσευχήθηκα στο θεό, πίστεψα ότι επρόκειτο να πεθάνω για λίγο όμως κατάφερα να πιάσω τη σανίδα. .Βρεθήκαμε πέντε πιασμένοι στην ίδια σανίδα Έπειτα ένας –ένας χανόταν στη θάλασσα μέχρι που έμεινα εγώ και ένας από την Ηπειρωτική Ιταλία.
Μετά δύο ώρες περίπου έφτασε ένα ατμόπλοιο από την Πάτρα το οποίο μας περισυνέλεξε και μας πήρε στην Πάτρα. Από την Πάτρα μας πήραν στην Αθήνα όπου παραμείναμε μέχρι τα Χριστούγεννα. Μας ανάγκαζαν να τρώμε λίγο ψωμί και σκληρά φασόλια. Μετά μας μετέφεραν στο Βελιγράδι στη Γιουγκοσλαβία όπου εκεί μεταξύ της 16ης και 17ης Απριλίου 1944 δεχθήκαμε σφοδρότατο αεροπορικό βομβαρδισμό από τους Αμερικανούς.»
Στη συνέχεια περιγράφει την κράτησή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης μέχρι την απελευθέρωσή του…
Η καταδυτική ομάδα.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους αυτοδύτες που κάτω από δύσκολες συνθήκες (βάθος, παραμονή αλλά κυρίως κακή ορατότητα) βοήθησαν στην ολοκλήρωση της έρευνας στο ναυάγιο Marguerite .
Νίκος Βασιλάτος, Ελένη Τσοποροπούλου,Νίκος Ζυγούρης, Νεκτάριος Κατριβέσης , Βαγγέλης Δερματάς και Πάνος Τσιτιμάκης καταδύθηκαν στο ναυάγιο. Στην έρευνα βοήθησε και ο Ανδρέας Τζένος.
Χρησιμοποιήθηκε σαν αέριο βυθού ατμοσφαιρικός αέρας αλλά και μείγματα trimix. Σαν αέρια αποσυμπίεσης χρησιμοποιήθηκε μείγμα Nitrox 50.
Πηγές
http://en.wikipedia.org/wiki/Massacre_of_the_Acqui_Division
http://anpi-lissone.over-blog.com/article-17084898.html
www.phorum.gr
H πλώρη του Marguerite (φωτό Ελένη Τσοπουροπούλου)
Aπόκομα από εφημερίδα της εποχής που αναφέρει το ναυάγιο του ατμόπλοιου Χριστόφορος : Aρχείο Άρη Μπιλάλη
Νάρκες και ναρκοπέδια
Δεν χωράει αμφισβήτηση ότι τα περισσότερα ναυάγια στον Πατραϊκό οφείλονται στις νάρκες κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο .
Γερμανικές κρουστικές θαλάσσιες νάρκες μεθ΄ αγκυροβολίου, έτοιμες να ποντιστούν. (Αρχείο Δημήτρη Γκαλών)
Στον Πατραϊκό από το ακρωτήριο Πάπας έως το Αντίρριο είχαν ποντιστεί 840 νάρκες αγκυροβολημένες σε βάθη 4 και 15 μ. από την επιφάνεια, 18 μαγνητικές νάρκες βυθού και 444 αντιναρκαλιευτικοί πλωτήρες σε βάθος 4 μ. από την επιφάνεια. Πριν την άφιξη των Γερμανών στην Πελοπόννησο στις 25 Απριλίου 1941 οι Έλληνες είχαν ναρκοθετήσει τον Ελληνικό θαλάσσιο γεγονός που επαναλήφθηκε και από τους Γερμανούς κατά την κατοχή αλλά και κατά την υποχώρησή τους.
Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας οι Γερμανοί έφτιαξαν τα δικά τους ναρκοπέδια για να αντιμετωπίσουν τα Βρετανικά υποβρύχια που δρούσαν στην περιοχή.
Γενικός χάρτης με τα Γερμανικά ναρκοπέδια στη δυτική Ελλάδα.(αρχείο Δημήτρη Γκαλών)Στο τέλος του πολέμου οι αποχωρούντες Γερμανοί τοποθέτησαν νάρκες στο κανάλι Ρίου Αντιρρίου και σε ρηχά νερά έξω από το λιμάνι του Μεσολογγίου και την ευρύτερη περιοχή.
Σκοπός τους να βυθίσουν κάποια από τα Βρετανικά πλοία που θα έμπαιναν στα λιμάνια νικητές.
σήμα των Βρετανών προς την Ελληνική Ναυτική Διοίκηση αναφορικά με Γερμανικά ναρκοπέδια στο ακρωτήριο Πάπας και τον Κορινθιακό κόλπο. Τις πληροφορίες έδωσαν στους Βρετανούς οι ηττημένοι Γερμανοί και σε γενικές γραμμές ήταν ακριβείς. (αρχείο Κώστα Θωκταρίδη)
Νάρκες τοποθέτησαν και οι Ιταλοί στον Πατραικό μετά την κύρηξη του πολέμου εναντίον της Γερμανίας τον Οκτώβριο του 1943, τοποθετήθηκαν πάντως βιαστικά ενώ δεν έγινε ποτέ γνωστός ο αριθμός τους και οι θέσεις τους.
Οι νάρκες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Νάρκες βυθού που τοποθετούνται σε ρηχά νερά, νάρκες με αγκυροβόλιο και παρασυρόμενες νάρκες (που αφήνονται να παρασύρονται από το νερό στην επιφάνεια).. Οι τελευταίες απαγορεύτηκαν με τη συνθήκη της Χάγης το 1907. Δεν είναι πάντως λίγες οι φορές που αγκυροβολημένες νάρκες αποκολλήθηκαν από τα αγκυροβόλιά τους και κατέληξαν να περιπλανώνται στον Πατραϊκό κόλπο Οι νάρκες σε αγκυροβόλιο χωρίζονται σε μαγνητικές –που εκρήγνυνται αν περάσει σε κοντινή τους απόσταση σιδερένιο πλοίο, ακουστικές που εκρήγνυνται από το θόρυβο της μηχανής του πλοίου και επαφής που εκρήγνυνται κατά την επαφή με το πλοίο ειδικών πυροκροτητών που προεξέχουν. Οι νάρκες ποντίζονται από ειδικά πλοία τα ναρκοθετικά αλλά και από υποβρύχια, ακόμα και από αεροπλάνα… Τα Ελληνικά πλοία που κινούνταν στον Πατραϊκό τα πρώτα χρόνια του πολέμου είχαν πάρει οδηγίες να κινούνται μέσα σε ειδικούς διαύλους ασφαλείας όπου δεν υπήρχαν νάρκες. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που λόγω σφάλματος πλοία εισήλθαν σε ναρκοπέδια με τραγικές συνέπειες. Μετά τον πόλεμο Ελληνικά και Βρετανικά ναρκαλιευτικά ανέλαβαν να καθαρίσουν τις Ελληνικές θάλασσες από τις νάρκες, -τώρα είχαν προστεθεί και Ιταλικές και Γερμανικές- αυτό όμως έγινε με πολύ αργούς ρυθμούς λόγω της επικινδυνότητας της ναρκαλιείας. Ορίστηκαν νέοι δίαυλοι ασφαλείας αλλά πάλι δεν έλειψαν τα ατυχήματα λόγω σφαλμάτων αλλά και λόγω ναρκών που δεν κατέστη δυνατό να εντοπιστούν…
Νάρκη που εκβράστηκε στον Πατραικό σήμερα χρησιμοποιείται ως διακοσμητική στο εστιατόριο Καστέλλα στον Αλισσό.
Κύρια βιβλιογραφία σχετικά με τα ναρκοπέδια του Α Παγκοσμίου πολέμου
-Histoire maritime de la premiere guerre mondiale, Paul Chack, Jean-Jaques Antier
-Der handerlstrieg mit U-booten του Urno Spindler (Berlin 1941)
Για τα ναρκοπέδια του Β Παγκοσμίου πολέμου
-Η ναρκαλιεία στις Ελληνικές Θάλασσες. Αριστείδη Γιαννόπουλου Αντιναύαρχου ε.α.
-Αρχείο Κώστα Θωκταρίδη
Το φοβερό και τρομερό ναρκοπέδιο του Αράξου ευθύνεται για τις μεγαλύτερες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και πλοία στον Πατραϊκό κόλπο κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην περιοχή ο βυθός φθάνει τα 40-60 μέτρα στο μεγαλύτερο μέρος του έτσι ώστε τα ναυάγια που έγιναν σε αυτά τα νερά να είναι προσιτά έστω και με σχετική δυσκολία. Ακόμα και στο κέντρο του Πατραϊκού κόλπου στην περιοχή του ναρκοπεδίου, το βάθος της θάλασσας δεν ξεπερνά τα 60 μέτρα….
Βιβή
Το Ελληνικό φορτηγό Βιβή (πρώην Saxon) είχε ναυπηγηθεί το 1898 στο Middlesboro
φωτογραφία του ΒιβήΕίχε ολική χωρητικότητα 489 κόρων και μήκος 56 μέτρα. Στις 7.11.1940 απέπλευσε από τον Πειραιά επίτακτο από την Ελληνική κυβέρνηση μεταφέροντας φορτίο σιταριού στo Kατάκωλο.
Οι Έλληνες είχαν με την έναρξη του πολέμου ναρκοθετήσει ολόκληρες περιοχές που
φοβούνταν ότι θα τις χρησιμοποιούσαν οι κατακτητές για να μπουν στην χώρα μας.
Λόγω λάθος χειρισμού του κυβερνήτη Λουκά Ιωαννίδη την 10.11.1940 και ώρα 1.00 εισήλθε στο ναρκοπέδιο του Αράξου παρότι στη γέφυρα βρισκόταν ο ίδιος ο καπετάνιος -και βυθίστηκε σε απόσταση μικρότερη του ενός μιλίου από την ακτή στον κάβο Πάπα. 10 μέλη του πληρώματος απωλέσθησαν.
φωτό του Βιβή ως Saxon απο
http://britishcoastalshippingcompanies.fotopic.net/c1658219.html
Αυτές είναι και οι μόνες πληροφορίες που κατάφερα να αντλήσω για το ναυάγιο και όλες προέρχονται από το βιβλίο του Χρήστου Ντούνη «τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες». Ο τύπος της εποχής δεν ανέφερε καμία πληροφορία. Ήταν άλλωστε λίγες μέρες μετά τη κήρυξη του πολέμου με την Ιταλία και τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα στο μέτωπο και οι δημοσιογράφοι δεν προλάβαιναν να καταγράφουν τις εξελίξεις.
Τελικά ίσως κάποιες ακόμα πληροφορίες σχετικά με τη βύθιση του πλοίου θα μπορούσαμε να αντλήσουμε καταδυόμενοι στο ναυάγιο.
Το Βιβή είναι ένα από τα πιο γνωστά ναυάγια του Πατραϊκού λόγω του μικρού σχετικά βάθους που βρίσκεται αλλά και της κοντινής απόστασης από την ακτή. Τέλη ης δεκαετίας του 90 που ξεκινούσα την έρευνα για τα ναυάγια του Πατραϊκού, το Βιβή για άλλους ήταν μηχανότρατα, άλλοι ήταν σίγουροι πως ήταν ρυμουλκό. Η έρευνα χρειάζεται χρόνο, συνέπεια και χειροπιαστές αποδείξεις…
Το Βιβή το συναντάμε σε βάθος περίπου 28 μέτρων ενώ ο βυθός είναι στα 35 μέτρα. Είναι καθισμένο όρθιο στο βυθό. Το σημείο της πρόσκρουσης με τη νάρκη –ένα τεράστιο ρήγμα – είναι εμφανές στην αριστερή μεριά της πλώρης του πλοίου.
Η γέφυρα του Βιβή φαίνεται να έχει πάθει και αυτή σοβαρές ζημιές από την έκρηξη της νάρκης. Ακριβώς πίσω μια τρύπα μαρτυρά τη θέση που κάποτε βρισκόταν το φουγάρο του πλοίου . Το τελευταίο βρίσκεται πεσμένο αριστερά του ναυαγίου τυλιγμένο σε δίχτυα μηχανότρατας. Πολύχρωμα σπογγοειδή έχουν καλύψει μεγάλο μέρος της επιφάνειάς του ναυαγίου και πλήθος σαργών και άλλων μεγαλύτερων ψαριών το έχουν επιλέξει για κατοικία τους. Συχνά έχω συναντήσει κοπάδια από μικρά μαγιάτικα αλλά πιο σπάνια έχω έρθει αναπάντεχα πρόσωπο με πρόσωπο με μοναχικά αλλά τεράστια πελαγίσια….
To μηχανοστάσιο είναι από τα πιο όμορφα σημεία του ναυαγίου και είναι εύκολα προσβάσιμο , Η μηχανή διακρίνεται εύκολα στο εσωτερικό του πλοίου.
Το πίσω αμπάρι περιέχει ακόμα μεγάλη ποσότητα σιταριού!
Στην αριστερή πλωραίο τμήμα υπάρχει το τεράστιο ρήγμα από την πρόσκρουση με τη νάρκη ενώ ολόκληρη η πλώρη έχει κυρτώσει από τη δύναμη της έκρηξης . Η γέφυρα επίσης έχει υποστεί τέτοια καταστροφή ώστε δύσκολα αναγνωρίζεται. Ακριβώς κάτω από αυτή υπάρχει ένας κενός χώρος που υποθέτω ότι βρίσκονταν οι καμπίνες του καπετάνιου και των μελών του πληρώματος.
Σε μία κατάδυση του στο ναυάγιο ο επαγγελματίας δύτης Χρ. Καραφλός βρήκε την καμπάνα του πλοίου την οποία είχα την τιμή να αναλάβω να καθαρίσω . Χρειάστηκαν αρκετές ώρες προσεκτικής δουλειάς μέχρι να αποκαλυφθεί χαραγμένο πάνω σε αυτή το αρχικό όνομα του πλοίου και η χρονολογία ναυπήγησής του, ‘‘ Saxon 1898’’
Το ναυάγιο ΒΙΒΗ . Σκίτσο Αθανασία Κεκεμπάνου
Ο κάβος Πάπας αποτέλεσε θέατρο του ναρκοπολέμου· η είσοδος του Πατραϊκού κόλπου άλλωστε δεν ήταν δυνατόν να μην ναρκοθετηθεί.
Τα πετρελαιοκίνητα Πέτρος και Βυζάντιο βυθίστηκαν επίσης στην περιοχή. Το ιστορικό της απώλειάς τους αναφέρεται στο βιβλίο «Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες». Το πετρελαιοκίνητο ιστιοφόρο Πέτρος χτύπησε μεταπολεμικά σε νάρκη του συγκεκριμένου ναρκοπεδίου με αποτέλεσμα να χαθούν και τα 6 μέλη του πληρώματος. Η Πατρινή εφημερίδα Νεολόγος αναφέρει ότι η έκρηξη ακούστηκε στην Πάτρα ενώ αυτόπτες μάρτυρες που βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση είδαν ξύλα, κομμάτια του πλοίου και ένα πίδακα νερού να υψώνεται ψηλά στον ουρανό. Το τραγικό ναυάγιο του Πέτρος συνδυάστηκε με τη βύθιση του πετρελαιοκίνητου Βυζάντιο.Καταδυτικό συνεργείο που επέβαινε στο δεύτερο ανέλκυσε από το ναυάγιο του Πέτρος αντικείμενα , μεταξύ των οποίων και ένα κουτί που όταν έγινε προσπάθεια να ανοιχτεί προκλήθηκε ισχυρή έκρηξη με αποτέλεσα τον θανάσιμο τραυματισμό 2 ατόμων και τη βύθιση του «Βυζάντιο».
Θα ήθελα εδώ να αναφερθώ επίσης σε δύο άγνωστα περιστατικά που συνέβησαν στη διάρκεια του πολέμου στο ίδιο ναρκοπέδιο και είχαν σαν αποτέλεσμα τη βύθιση του επίτακτου από τους Γερμανούς Σερβικού πλοίου «Βασιλεύς Αλέξανδρος» και της Γερμανικής σκούνας «Sibylle».
To «Βασιλεύς Αλέξανδρος» (KRALJ ALEKSANDAR)
απόhttp://www.fleetfilerotterdam.nl/warlosses.pdf
είχε επιταχθεί από τους Ιταλούς τον Απρίλιο του 1941. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1943 στις οκτώ το βράδυ κάτω από Γερμανική διοίκηση αναχώρησε από την Κεφαλονιά με το επιβατικό «Αρντένα» για τον Πειραιά μεταφέροντας Ιταλούς αιχμαλώτους. Κοντά στο ακρωτήριο Πάπας χτύπησε σε νάρκη που δημιούργησε εισροή υδάτων στο μπροστινό deck.Κάποιες Γερμανικές πηγές αναφέρουν πιθανό σαμποτάζ αλλά αυτή η εκδοχή δεν είναι τόσο πιθανή. Ο καπετάνιος το προσάραξε σε κοντινή ακτή. Το μέρος από τότε ονομάστηκε Καραβοστάσι και συνδέεται με φήμες για σφαγές που έκαναν οι Γερμανοί όταν κάποιοι Ιταλοί προσπάθησαν να διαφύγουν στην ξηρά. Μεταπολεμικά Σερβικό συνεργείο που εγκαταστάθηκε στο κοντινό χωριό Αλυκή είχε στόχο να το ανελκύσει. Όπως αναφέρει η εφημερίδα Νεολόγος, οι Σέρβοι εγκατέλειψαν την προσπάθεια ανέλκυσης. Τελικά το πλοίο διαλύθηκε στο Σπλίτ το 1956. (πηγή http://www.fleetfilerotterdam.nl/warlosses.pdf )
Το Sibylle χτύπησε σε νάρκη βόρεια του ακρωτηρίου Πάππας και ο καπετάνιος προσγειάλωσε το πλοίο δίπλα στο Βασιλιάς Αλέξανδρος.
Οι παραπάνω πληροφορίες προέρχονται κυρίως από τα αρχεία των Theodore Dorgeist,και Platon Alexiades. Κάποιες επιπλέον πληροφορίες έχουν αντληθεί από τον τοπικό τύπο της εποχής (μουσείο Τύπου Πάτρας) .
Marguerite, το ναυάγιο του θανάτου των ναζί στο βυθό του Πατραικού….
Όταν μέσω της διαδικτυακής κοινότητας αυτοδυτών “the abyss” (www.theabyss.gr) γνώρισα τον Αλέξη Κατσιαμπή, που έκανε το διδακτορικό του στην Υποβρύχια Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιου του Τέξας των ΗΠΑ στην υποβρύχια αρχαιολογία δεν μπορούσα να φανταστώ πως θα ήταν η αφορμή να ανακαλύψω ένα σημαντικό άγνωστο ναυάγιο , στο κέντρο του Πατραϊκού κόλπου. Ο Αλέξης διατηρεί μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα για την υποβρύχια αρχαιολογία στην Ελλάδα στη διεύθυνση
www.underwaterarchaeology.gr . Eκτός από το πλούσιο υλικό που έχει να βοηθήσει όπου μπορεί από τα αρχεία του Πανεπιστημίου που φοιτά
και μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση. Εγώ ενδιαφέρθηκα για μια εργασία του καθηγητή H.Edgerton που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Nautical Archaeology με τον τίτλο The battle of Lepanto, search & survey mission Greece 1971-72.
Hχογραφία από την ομάδα Edgerton του Pump House wreck
Την έρευνα που είχε γίνει για την ανακάλυψη τυχόν υπολειμμάτων από τα πλοία που ναυάγησαν το 1571 κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας της Ναυπάκτου (Lepanto). Στην έρευνα είχαν χρησιμοποιηθεί μαγνητόμετρα και ηχοβολιστές πλευρικής σάρωσης (side scan sonar) που δίνουν μια καλή εικόνα του βυθού στην επιφάνεια.
Οι επιστήμονες μπορούν τότε να έχουν μία ακριβέστατη εικόνα του τι υπάρχει στο βυθό για να προσανατολιστούν σε συγκεκριμένους στόχους οι έρευνες των καταδυτικών συνεργείων.
Παίρνοντας στα χέρια μου την εκτύπωση της μελέτης που μου έστειλε με mail ο Αλέξης στο χάρτη της ευρύτερης περιοχής που ερευνήθηκε με έκπληξη είδα σημειωμένα εκτός από τους στόχους που είχαν εντοπίσει οι αρχαιολόγοι για την δική τους έρευνα για τα αρχαία ναυάγια τρία σύγχρονα ναυάγια. Τα δύο ήταν τα γνωστά σε εμένα ναυάγια του ρυμουλκού «Tanag 33» που βυθίστηκε από νάρκη κοντά στη νησίδα Θολή ενώ το δεύτερο το φορτηγό «Άγιος Νεκτάριος» που έχει βυθιστεί ανάμεσα στη νήσο Οξιά και την περιοχή «Σκρόφα».. Το τρίτο όμως ποιο ήταν; Το ναυάγιο αυτό αναφερόταν σαν Γερμανικό πλοίο συνοδείας (escort ship) από την εποχή του Β.Π. Πολέμου που πιθανώς γι αυτούς είχε βομβαρδιστεί (έτσι εξήγησαν κάποιους κρατήρες που κατέγραψε το side scan αριστερά του ναυαγίου) και μάλιστα ήταν το σημείο αναφοράς για τις έρευνες των αρχαιολόγων. Το ονόμασαν δε «ναυάγιο του αντλιοστασίου» (pump house wreck) γιατί την δεκαετία του 70 που γινόταν η έρευνα στην κοντινότερη ακτή της Αιτωλοακαρνανίας υπήρχε ακόμα ένα παλιό αντλιοστάσιο και πιθανώς το χρησιμοποιούσαν και αυτό σαν σημείο αναφοράς για τις έρευνές τους για τα ναυάγια από την ναυμαχία της Ναυπάκτου. Εκεί κοντά είχαν εντοπιστεί πολλοί «ενδιαφέροντες» για τους αρχαιολόγους στόχοι. Το ενδιαφέρον μου από εγκυκλοπαιδικού και ιστορικού περιεχομένου άρχισε να γίνεται πιο συγκεκριμένο αφού το σύγχρονο ναυάγιο με ενδιέφερε τα μέγιστα.
Η αίσθηση του απόλυτου άγνωστου με περιέβαλε, ήθελα να δω ποιο πλοίο βρίσκεται εκεί κάτω
και να ανακαλύψω τον τρόπο που βυθίστηκε… Φυσικά αυτό δεν θα μπορούσα να το κάνω μόνος μου.
Μια ομάδα έμπειρων δυτών με τους οποίους μοιράστηκα το μυστικό θα βοηθούσε να γίνει η ανακάλυψη της ταυτότητας του πλοίου αφού το ναυάγιο βρίσκεται μεσοπέλαγα σε βυθό με πολύ κακή ορατότητα και βάθος που ξεπερνάει τα 50 μέτρα!
Από το Journal είχα και μια αποτύπωση του ναυαγίου στο side scan. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ένα μεγάλο επίμηκες αντικείμενο που φαινόταν να προεξέχει από την πρύμνη του ναυαγίου, κάτι σαν τεράστιο κανόνι. Τι ήταν πάλι αυτό. Θα έπρεπε να καταδυθώ εκεί για να μάθω… Αλλά πρώτα θα έπρεπε να εντοπίσω το ναυάγιο…
Ο εντοπισμός.
Το πρώτο πράγμα που έκανα είναι να βγάλω κατά προσέγγιση τις συντεταγμένες του ναυαγίου από το πρόχειρο σκαρίφημα και να τις τοποθετήσω στ ναυτικό μου χάρτη. Από εκεί θα τις πέρναγα στο GPS μου και θα έφτιαχνα μια περιοχή 200χ200 μέτρων που θα ερευνούσα. Το γεγονός ότι το ναυάγιο είχε χρησιμοποιηθεί σαν σημείο αναφοράς για τις έρευνες των αρχαιολόγων με έκανε να πιστεύω ότι θα είχε τοποθετηθεί στον πρόχειρο χάρτη με αρκετή ακρίβεια. Είχα δίκιο.
Για πρώτη φορά σε έρευνα στην θάλασσα βρήκα ένα ναυάγιο με την πρώτη μου έξοδο. Μετά από κατάδυση στο ναυάγιο του επιβατικού, επίτακτου νοσοκομειακού « Έσπερος» έξω από το Μεσολόγγι και με 1 ώρα ψάξιμο εντόπισα το ναυάγιο σε βάθος 54 μέτρων. Δεν κρατιόμουν να επιστρέψω…
Ο Νίκος Βασιλάτος στο τιμόνι της πρύμνης. Φωτό Ελένη Τσοπουροπούλου
Η κατάδυση.
Η πρώτη μου κατάδυση στο ναυάγιο συνοδεύτηκε με εξαιρετική ορατότητα. Από τα 30 μέτρα είδα για πρώτη φορά το ναυάγιο, και δεν άργησα να καταλάβω ότι επρόκειτο για ένα παλιό εμπορικό πλοίο. Είδα από πάνω την πλώρη που κατέβαινε κοφτά κάθετα μέχρι που ακουμπούσε στο βυθό–χαρακτηριστικό των φορτηγών πλοίων των αρχών του αιώνα- και το άδειο αμπάρι της. Μόνο κάποια σίδερα που αποτελούσαν το σιδερένιο σκελετό του είχαν απομείνει . Βρέθηκα μπροστά σε ένα πελώριο δίχτυ που είχε τυλίξει την γέφυρα και μπροστά από αυτό κοιτούσαν παρατεταγμένοι κάθετα σε εμένα εκατοντάδες ανθίες. Το ζευγάρι μου –που σε αυτή την κατάδυση ήταν ο Νίκος Βασιλάτος-φώτιζε έναν αστακό ενώ εγώ προχωρώντας πίσω από το δίχτυ που υψωνόταν σε κάποια σημεία τουλάχιστον δύο μέτρα πάνω από την γέφυρα τεράστιες στήρες κοιτούσαν άφοβα. Σαργοί και μιτάκια του κιλού ήταν το μικρά ψάρια στο ναυάγιο και προχωρώντας άρχισαν να μπαίνουν στη γέφυρα και το μηχανοστάσιο του πλοίου. Πίσω από το δίχτυ φάνηκε ένα κομμάτι από το φουγάρο και κάποιοι σωλήνες εξαερισμού και αμέσως μετά ένα καπόνι από τις σωσίβιες λέμβους.
Πάνω στο ναυάγιο. Φωτό Ελένη ΤσοπουροπούλουΑμέσως μετά το δωμάτιο των μηχανικών. Το μηχανοστάσιο ήταν εύκολα διακριτό, η μηχανή όμως ήταν ένα επίπεδο πιο κάτω και δεν φαινόταν από έξω. Πίσω από το μηχανοστάσιο δύο σκαλίτσες οδηγούσαν χαμηλότερα στο αμπάρι της πρύμνης κενό φορτίου. Κοιτάζοντας το άδειο γεμάτο λάσπη αμπάρι είδα μπροστά μου ένα τεράστιο και πάρα πολύ χοντρό ιστίο που χρησίμευε και σα γερανός πεσμένο κάθετα προς τα πίσω που έφτανε ως την πρύμνη και έμοιαζε με τεράστιο κανόνι. Αυτό ήταν λοιπόν το μυστηριώδες επίμηκες αντικείμενο που φαινόταν στην καταγραφή του side scan. Στην καταγραφή του Edgerton διακρινόταν επίσης ο γερανός του αμπαριού της πλώρης που σήμερα δεν υπάρχει στη θέση του.
Το πηδάλιο. Φωτό Ελένη ΤσοπουροπούλουΣε σύγχρονη πολύ πρόσφατη έρευνα του καθηγητή της Γεωλογίας Γιώργου Παπαθεοδώρου στην περιοχή (Σεπτέμβριος 2006) το υπερσύγχρονο side scan sonar του Πανεπιστημίου Πατρών κατέγραψε τον γερανό της πλώρης να κείται στο βυθό αρκετά μέτρα μακριά από το ναυάγιο. Προφανώς υπεύθυνη είναι η τράτα που άφησε το τεράστιο δίχτυ της πάνω στο ναυάγιο.
Δεν υπήρχε άλλος χρόνος για εμάς στο βυθό αφού θα ξεπερνούσαμε τον προγραμματισμένο χρόνο παραμονής και πήραμε αμέσως το δρόμο της επιστροφής.
Στην επιφάνεια είδα ότι η υποβρύχια μηχανή μου Nikonos είχε πλημμυρίσει και έτσι έχασα την δυνατότητα να έχω καλές εικόνες την ημέρα εκείνη που η ορατότητα για τον Πατραικό ήταν ομολογουμένως εξαιρετικά σπάνια.
Η έρευνα
Η επόμενη βουτιά ήταν αφιερωμένη στην έρευνα για την εξακρίβωση της ταυτότητας του πλοίου.
Δεν υπήρχε το παραμικρό στοιχείο για ναυάγιο σε αυτή την περιοχή και αυτό έκανε τα πράγματα δύσκολα. Αυτό πρόσθεσε μυστήριο και ενθουσιασμό σε εμένα και στην ομάδα που μαζί μου θα έψαχνε στοιχεία για την ταυτότητα του ναυαγίου. Αυτό που είχα επισημάνει όμως και θα έκανε πολύ δύσκολη την έρευνα ήταν ότι το πλοίο ήταν καλυμμένο από μεγάλες ποσότητες λάσπης ενώ τα μεταλλικά του μέρη είχαν σκεπαστεί από εκατομμύρια στρείδια και σπογγοειδή. Τόσο πολλά
Ο Νίκος Βασιλάτος στο Χριστόφορος Φωτό Ελένη Τσοποροπούλουπου στις σκάλες δύσκολα διακρίνονταν τα διαστήματα από το ένα σκαλοπάτι στο άλλο έχοντας γίνει σχεδόν ένα σώμα…
Η ανακάλυψη της ταυτότητας παλιών πλοίων μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους που θα αναφερθώ, στο συγκεκριμένο ναυάγιο όμως όλα ήταν δύσκολα και οι τρόποι που γνώριζα δύσκολο να εφαρμοστούν.
- Κινητά αντικείμενα. Μπορούν να είναι αντικείμενα των μελών του πληρώματος αλλά και οτιδήποτε από το πλοίο που μπορεί να βοηθήσει στην έρευνα. Ακόμα και μια ασφάλεια πάνω στο πλοίο μπορεί να βοηθήσει. Στο συγκεκριμένο ναυάγιο η λάσπη τα έχει καλύψει όλα και η στρειδόνα επίσης είναι ανασταλτικός παράγοντας. . Στην τρίτη κατάδυση κάναμε μια πιο συστηματική έρευνα στην πρύμνη του ναυαγίου και εκεί μέσα στη λάσπη ανακαλύψαμε ένα κυλινδρικό αντικείμενο σαν σωλήνα που μου θύμισε σφυρίχτρα από παλιά καράβια σαν αυτές που έβλεπα στον «Ποπάυ» όταν ήμουν μικρός…Στην επιφάνεια όταν βγάλαμε τη λάσπη από μέσα αυτό έμοιαζε με πλαστικό, εγώ έλπιζα ότι μπορεί να ήταν μπρούτζινο. Όταν αρχίσαμε με το μαχαίρι να βγάζουμε τη στρειδόνα (όστρακα ostrea adriatica και ostrea edulis) με έκπληξη είδαμε γράμματα να αποκαλύπτονται. Ο ενθουσιασμός έδωσε γρήγορα θέση στην απογοήτευση όταν είδαμε ότι το αντικείμενο δεν ήταν παρά ένα βεγγαλικό αεροσκάφους με αλεξίπτωτο, κατασκευασμένο στο Ohio των ΗΠΑ το 1989. Δεν θα μπορούσε να έχει σχέση με το ναυάγιο, τότε πως βρέθηκε εκεί; Αυτό που μπορώ να υποθέσω είναι ότι λόγω του σχήματός του αφού γεμίστηκε με εκρηκτική ύλη χρησιμοποιήθηκε από τους «δολοφόνους του βυθού» για ψάρεμα αλλά για καλή τύχη των ψαριών δεν εξερράγη.
- Καμπάνα Συνήθως η αναγνώριση ναυαγίων γίνεται από την καμπάνα που έχουν και αναγράφει το πρώτο όνομα του πλοίου και την ημερομηνία καθέλκυσής του. Συνήθως βρίσκεται μπροστά ή πίσω από τη γέφυρα αλλά μπορεί να είναι και στην πρύμνη ή την πλώρη . Στο ναυάγιο δεν βρήκαμε καμπάνα και αν είχε πέσει κάπου το παχύ στρώμα λάσπης θα την είχει καλύψει.Σκοπός μας δεν ήταν η ανέλκυση της καμπάνας αλλά η προσπάθεια ανακάλυψης του ονόματος του πλοίου που υπάρχει σε αυτή.
- Builders plate και γράμματα στην πλώρη ή πρύμνη. Ταμπελάκι του κατασκευαστή υπάρχει συνήθως μπροστά στην γέφυρα αλλά και πιο σπάνια εσωτερικά πίσω- πίσω στην πρύμνη. Η γέφυρα πάντως καλυπτόταν από το δίχτυ και θα μας χρειάζονταν τουλάχιστον 2 καταδύσεις να το κόψουμε. Στην πρύμνη η στειδόνα έχει καλύψει τα πάντα. Αυτή μας εμπόδισε να διακρίνουμε έστω και το παραμικρό από τα ανάγλυφα γράμματα που συχνά τοποθετούσαν στα πλοία της εποχής αλλά από την πείρα μου σε άλλα ναυάγια του Πατραϊκού η στρειδόνα έχει γίνει ένα σώμα με το ναυάγιο και δεν είναι εύκολο να απομακρυνθεί.
- Έρευνα στη γέφυρα. Σκέφτηκα να εισχωρήσω στη γέφυρα πίσω από το δίχτυ με σκοπό να βρώ τον τηλέγραφο, την πυξίδα ή οτιδήποτε άλλο στοιχείο θα μπορούσε να βοηθήσει
Το καλοκαίρι περνούσε ώσπου μια μέρα συμπτωματικά διαβάζοντας παλιά μηνύματα μου στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο έπεσα επάνω σε ένα mail που μου είχε στείλει ο Platon Alexiades, Ελληνικής καταγωγής ερευνητής πλοίων και ναυαγίων από τον Καναδά που γνωρίζοντας το πάθος μου μου έγραφε….
«Αγαπητέ Γιώργο, προσφάτως έλαβα τα πολεμικά ημερολόγια της Γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης στη Δυτική Ελλάδα (που έδρευε στην Πάτρα) και ξεχώρισα κάτι ενδιαφέρον. Στις 13.10.1943 το πλοίο «Marguerite» (πρώην Μaria Amalia 744 GRT) υπήρξε θύμα έκρηξης, ώρα 21.40 στο σημείο 38°11 N/21°08 E και τελικά βυθίστηκε στο σημείο 38°11.7 N/21°15 E μια ώρα αργότερα στις 22.40. Μετέφερε 900 Ιταλούς αιχμαλώτους από τους οποίους μόλις 350 επέζησαν. Πέντε Γερμανοί έχασαν τη ζωή τους. Υπάρχει αμφιβολία αν χτύπησε σε νάρκη ή τορπιλίστηκε από το Βρετανικό υποβρύχιο «Trooper» που δεν γύρισε από την περιπολία του αλλά προσωπικά αμφιβάλλω. Πιο πιθανό βρίσκω να χτύπησε σε νάρκη σε Γερμανικό αμυντικό ναρκοπέδιο. Γνωρίζεις το ναυάγιο, έχεις καταδυθεί σε αυτό;»
Το στίγμα που μου έδινε για τη βύθιση ήταν 3 σχεδόν μίλια μακριά από το ναυάγιο! Έχοντας την εικόνα του πλοίου στο μυαλό μου και τις πιθανότητες λάθους του Γερμανικού αρχηγείου ένιωσα πως το μυστήριο πιθανότατα είχε λυθεί. Το ναυάγιο ήταν το Marguerite, το πλοίο του θανάτου των Ναζί όπου 544 Ιταλοί αιχμάλωτοι έχασαν τη ζωή τους σε αυτό. Πολύ σημαντικό ναυάγιο και χρειαζόμουν άμεσα χειροπιαστές αποδείξεις πως το ναυάγιο ήταν πράγματι το «Marguerite».
Ιταλοί αιχμάλωτοι, άνδρες της μεραρχίας Acqui στην Κέρκυρα
Από τα στοιχεία που με πολύ κόπο κατάφερα να συλλέξω από το διαδίκτυο βρήκα ότι το πλοίο κατασκευάστηκε σε ναυπηγεία Cia Euskalduna του Bilbao τo 1918 με το όνομα San Mames. Το 1931 μετονομάστηκε σε Maria Amalia ενώ το 1943 του δόθηκε το όνομα «Marguerite» από τους Γερμανούς που το είχαν επιτάξει… Για την ακρίβεια λόγω της έλλειψης μεταφορικών μέσων στη θάλασσα η Γερμανική Ναυτική διοίκηση (Oberkommando der Kriegsmarine -High Command of the German Navy, WWII) άρχισε να αγοράζει Ισπανικά εμπορικά πλοία από την Sofindus (Sociedad Financiera Industrial, Madrid).Αυτά τα πλοία δούλευαν για την Transcomar (Comercial Maritima de Transportes S.A., Madrid) κάτω από Ισπανική σημαία και υπόκειντο στους Ισπανικούς νόμους. Αρχικά αποκτήθηκαν 10 μικρά ατμόπλοια από το Μάιο του 1941 και σταδιακά προωθήθηκαν στο Αιγαίο όπου χρησιμοποιήθηκαν σα βοηθητικά για τη μάχη της Κρήτης. Από τον Ιούλιο του 1943 τα Ισπανικά πληρώματα αντικαταστάθηκαν με Γερμανικά, τα πλοία επιτάχτηκαν και πήραν Γερμανικά ονόματα.
(Πηγή http://www.wlb-stuttgart.de/seekrieg/km/mittelmeer/frachter-sp.htm)
Το Marguerite ήταν χωρητικότητας 744 τόνων μικτό μήκους 55 μέτρων και πλάτους 8. Τα αμπάρια του είχαν ύψος 4 μέτρα. Κινούνταν με τριπλής εκτόνωσης παλινδρομική μηχανή .
Τα βασικά του χαρακτηριστικά ταίριαζαν με αυτά που βλέπαμε στο βυθό. Το μήκος του μάλιστα μια φορά που πέσαμε με μίτο λόγω πολύ κακής ορατότητας (2μ max) και βρεθήκαμε στην πρύμνη αλλά φτάσαμε μέχρι την πλώρη σε μια γρήγορη αναγνωριστική βουτιά το υπολογίσαμε στα 55μ.
Το σκοινί του μίτου ήταν 55 μέτρα και τερμάτισε…
το ναυάγιο όπως είναι στο βυθό. Σκίτσο:Αθανασία ΚεκεμπάνουΗ μόνη λύση που μου έμενε ήταν να ταυτοποιήσω το ναυάγιο με τα σχέδια του πλοίου ή φωτογραφία στην χειρότερη περίπτωση. Μια επιπλέον δυσκολία παρουσιάστηκε όταν κατά τη διάρκεια της έρευνας στο διαδίκτυο βρήκα ότι το πλοίο τη δεκαετία του 30 κοντά στις ακτές της Ισπανίας είχε εμπλακεί σε σοβαρό ναυτικό ατύχημα με αποτέλεσμα το άλλο πλοίο που συγκρούστηκε μαζί του να βυθιστεί….
FAUSTINO R. SAN PEDRO
Altos Hornos de Vizcaya S.A.;
2,420 tons; 290-5x40x19-8;engines.
Sailing from Gijon to Bilbao with a cargo of coal, the Spanish ship
Faustina R. San Pedro was in collision with the Maria Amalia and
sank on June llth, 1937, S.W. of the Isla de Los Conejos, near Comillas.
Αυτό μπορούσε να σημαίνει και σοβαρές μετατροπές στην
αρχική κατασκευή… Άρχισα να στέλνω δεκάδες mail στο Bilbao σε αποδέκτες
που θεωρούσα ότι θα μπορούσαν να έχουν τα σχέδια αν και το θεωρούσα
εξαιρετικά δύσκολο. Είναι γνωστό όμως ότι ο τολμών νικά και βρέθηκε ένας
εξαιρετικός κύριος ονόματι Izaskun Etxaniz υπεύθυνος στο
Ναυτικό Μουσείο του Μπιλμπάο που κατάφερε να βρει τα σχέδια (!!!!) και
με το μικρό αντίτιμο των 30 Ευρώ προθυμοποιήθηκε να βγάλει τα 3 τεράστια
σχέδια φωτοτυπία και να μου τα ταχυδρομήσει.
Με τα σχέδια στα χέρια το έργο της ταυτοποίησης γινόταν πιο εύκολο.
Στην επόμενη κατάδυση ξεχώρισα εκτός από την χαρακτηριστική κάθετη πλώρη, τις δέστρες στην πλώρη, το πίσω αμπάρι. Κατόπιν υπάρχει η γέφυρα και το φουγάρο αμέσως πιο πίσω και δεξιά αριστερά καπόνια για τις σωσίβιους λέμβους όπως στο σχέδιο. Ακολουθούσε το μηχανοστάσιο ενσωματωμένο στην υπερκατασκευή πάλι όπως στα σχέδια. Οι σκάλες που οδηγούσαν ένα επίπεδο χαμηλότερα στο αμπάρι της πρύμνης επίσης ήταν εκεί που έδειχναν τα σχέδια. Περάσαμε το αμπάρι και είμαστε πια στην πρύμνη κάτω από το πεσμένο ιστίο. Εκεί, χωμένο κυριολεκτικά στη λάσπη είδα ένα τιμονάκι που είχαν τα σχέδια σαν βοηθητικό και το διέθεταν μόνο κάποια παλιά πλοία. Ένα στοιχείο από τα ξεχωριστά σημεία που ψάχναμε (άλλα ήταν μια καμπανούλα στην πλώρη κτλ….) Ήταν η επιβεβαίωση της ταυτότητας του μαρτυρικού πλοίου που αν και αρνήθηκε για αρκετό καιρό να μας δείξει την ταυτότητά του τώρα μας συστηνόταν επίσημα! Με το Νίκο Ζυγούρη και το Νεκτάριο Κατριβέση που ήταν οι υπόλοιποι της ομάδας σε αυτή της κατάδυση δώσαμε τα χέρια για να γιορτάσουμε την ανακάλυψη και συνεχίσαμε την κατάδυσή μας χωρίς το άγχος της συλλογής άλλων στοιχείων…
Έφιπποι Γερμανοί στο λιμάνι του ΑργοστολίουΠαρ όλα αυτά εκτός από τις συγκεκριμένες αυτές καταδύσεις για την ανακάλυψη της ταυτότητας του ναυαγίου και ένα μικρό ακόμα αριθμό καταδύσεων που μπορεί να κάνουμε στο μέλλον εκεί με σκοπό της φωτογράφιση και κινηματογράφηση του δεν σκοπεύω να το επισκέπτομαι για καταδύσεις αναψυχής. Αν και η λάσπη έχει καλύψει όλα τα ανθρώπινα μέλη και προσωπικά αντικείμενα που πιθανώς να υπάρχουν στο ναυάγιο (αν και η μία ώρα που μεσολάβησε από την επαφή με τη νάρκη και τη βύθιση του πλοίου σημαίνει ότι μάλλον σχεδόν όλοι το εγκατέλειψαν και λόγω ελλείψεως σωσίβιων λεμβών οι ναυαγοί πνίγηκαν στη θάλασσα) το πλοίο δεν παύει να είναι ένα ναυάγιο που δικαιούται το σεβασμό για τις ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν εκεί. Υπάρχουν πιο ρηχά, πιο ασφαλή, πιο φωτεινά και πιο ευχάριστα ναυάγια για καταδύσεις αναψυχής…
μνημείο για τα θύματα της Μεραρχίας Acqui στην ΚεφαλλονιάΝαυάγια τάφοι.
Ναυάγια στα οποία έχουν χάσει τη ζωή τους άνθρωποι πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό από τους αυτοδύτες, σε πολλά δικαιολογημένα απαγορεύεται η κατάδυση από τις αρχές. Ο λόγος είναι ότι υπάρχουν πολλοί συλλέκτες αντικειμένων από τα ναυάγια. Στο εξωτερικό που η συλλογή ευρημάτων έχει γίνει μανία και πολλοί πιστεύουν ότι έστω και ένα φινιστρίνι τους καταξιώνει σα δύτες. Κυνηγοί «σουβενίρ» δεν θα δίσταζαν να αφαιρέσουν προσωπικά αντικείμενα ακόμα και μακάβρια ευρήματα από ναυάγια. Κάποιες χώρες (που ίσως τις θεωρούμε υποανάπτυκτες αλλά αποδυκνύουν ότι είναι πιο μπροστά από εμάς) όπως οι Φιλιππίνες έχουν θεσπίσει 50αετή απαγόρευση στα ναυάγια «τάφους». Και μετά τι; Μετά μάλλον ο χρόνος έχει βάλει το χέρι του
ώστε ελάχιστα να παραμένουν ώστε να θυμίζουν τις ανθρώπινες τραγωδίες. Τα σκαριά των ναυαγίων όμως θα είναι εκεί για αρκετά ακόμα χρόνια να θυμίζουν τους τόπους που χάθηκαν δεκάδες αθώες ψυχές, θύματα του παραλογισμού του πολέμου ή της ανθρώπινης ανευθυνότητας, ακόμα ακόμα και της μανίας της φύσης….
Ανθρώπινες ιστορίες
Ο τυχερός. Giovanni Braganza
Την ιστορία αυτού του στρατιώτη της μεραρχίας Acqui τη βρήκα χάρις τον κύριο Ilio Muraca από την Padova.
Στην προσπάθειά μου για συλλογή στοιχείων για την έρευνα του ναυαγίου του Marguerite έστειλα δεκάδες επιστολές σε συλλόγους βετεράνων της μεραρχίας Acqui. Ενας σύλλογος δημοσίευσε την αγγελία μου στο περιοδικό τους το Patria. O κύριος Μuraca είχε αρκετά στοιχεία να μου στείλει από το βιβλίο που είχε στην κατοχή του La Resistenza Dei militari italiani all’ estero, τόμος Grecia continentale e isolo Jonio του συγγραφέα G.Giraudi.
Διάλεξα να αναφερθώ στην ιστορία του τυχερού Giovanni Braganza. Ο Giovanni πρίν ταξιδέψει με το Marguerite με προορισμό την Πάτρα είχε επιβιβαστεί στο επιβατικό Ardena που βυθίστηκε λίγο μετά τον απόπλου του από το λιμάνι του Αργοστολίου την 27η Σεπτεμβρίου 1943 με 1.000 περίπου Ιταλούς αιχμαλώτους εκ των οποίων απωλέσθησαν περίπου 700. Αφού σώθηκε από αυτή την τραγωδία επιβιβάστηκε στο Marguerite.Στο βιβλίο περιγράφει τις δραματικές στιγμές όταν οι αιχμάλωτοι έπεσαν στη θάλασσα μετά την έκρηξη που προκλήθηκε από την επαφή με τη νάρκη και την σταδιακή βύθιση του πλοίου.
«Μέσα στις 10 με 12 ώρες που έμεινα στο νερό έβλεπα ομάδες ναυαγών, μερικοί να προσπαθούν να κρατηθούν από άλλους και τελικά να εξαφανίζονται κάτω από το νερό, να χάνονται σιγά σιγά από τον ορίζοντα, η καρδιά μου να σπαράζει. Ένιωθα απελπισία, ότι η μοίρα μου ήταν να ακολουθήσω αυτούς που ένας ένας χάνονταν κάτω από τα τρομερά κύματα…» Σημ. Από αυτή τη μαρτυρία μπορώ να υποθέσω ότι η θάλασσα ήταν τουλάχιστον ταραγμένη.
Ο άτυχος
Pascale Vito
Επέλεξα να αναφερθώ στον άγνωστο αυτό Ιταλό που έχασε τη ζωή του στο ναυάγιο του Marguerite και έμαθα γι αυτόν ψάχνοντας για αρκετό καιρό στο διαδίκτυο, υποκινούμενος από μια σύμπτωση. Ο Pascale, γιός του Pascale Giuseppe και της Sollitti Angela είχε γεννηθεί στο χωριό Saint Archangelo στις 13.10.1923 και την ημέρα του ναυαγίου θα γιόρταζε τα 20α του γενέθλια. Ο πόλεμος είχε τελειώσει και το μυαλό του θα ήταν στην πατρίδα του και στο κορίτσι που πιθανώς θα τον περίμενε. Η μοίρα του έπαιξε ένα πολύ άσχημο παιχνίδι… Ο φίλος και συντοπίτης του Francesco De Luca που επέζησε στο ναυάγιο ανέλαβε το δύσκολο ρόλο να μεταφέρει τα άσχημα μαντάτα στους δικούς του.
Πληροφορίες για τη βύθιση….
Το πλοίο χτύπησε σε νάρκη στις 21.40 και βυθίστηκε μια ώρα αργότερα. Σε βοήθεια του χτυπημένου πλοίου έσπευσαν το επιταγμένο Ελληνικό ατμόπλοιο Καλυδών το ρυμουουλκό Urano και τα περιπολικά (patrol boats) GK 61 and GK 71. Από τους 900 Ιταλούς αιχμαλώτους επέζησαν μόλις 350 περίπου. Από 25 Γερμανούς που ήταν στο πλοίο χάθηκαν πέντε. (από το αρχείο του Theodor Dorgeist)
Μια ακόμα περίεργη σύμπτωση.
Στις 13.10.1943 ημερομηνία του ναυαγίου η Ιταλία κύρηξε τον πόλεμο στη Γερμανία. Πολλοί πιστεύουν ότι τα ναυάγια των πλοίων «Αρντένα» , «Μarguerite» και «Alma» ήταν το τελευταίο μέρος του σχεδίου της εξόντωσης της εδρεύουσας στην Κεφαλονιά μεραρχίας Acqui. Ότι δηλαδή οι Γερμανοί βύθισαν επίτηδες τα τρία πλοία. Αμφιβάλλω όμως όχι για το ενδιαφέρον που είχαν δείξει οι Γερμανοί για την ανθρώπινη ζωή αλλά διότι είχαν τεράστιες ανάγκες σε πλοία….
Μεραρχία Acqui
Στην Κεφαλονιά έλαβε χώρα ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου, η σφαγή των Ιταλών στρατιωτών και αξιωματικών της μεραρχίας Acqui. Η Acqui (πλήρες όνομα: 33ma Divisione Fanteria Acqui) πριν από την ενοποίηση της Ιταλίας ήταν μονάδα των ενόπλων δυνάμεων του Πεδεμοντίου (Piemonte) και διατηρήθηκε στον ιταλικό στρατό μέχρι το 1926 οπότε (και παρά την καλή φήμη που είχε αποκτήσει στους πολέμους για την ιταλική απελευθέρωση και ενοποίηση – risorgimento) διαλύθηκε στα πλαίσια μιας γενικής αναδιοργάνωσης των ενόπλων δυνάμεων της Ιταλίας. Επανασυγκροτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1938 στο Merano.
Οι άνδρες της Acqui προέρχονταν κατά κύριο λόγο από την Λομβαρδία και το Βένετο , αλλά από το 1941 – ’42 οι εφεδρείες προέρχονται από όλη την ιταλική χερσόνησο.
Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 η φρουρά της Κεφαλονιάς απαρτιζόταν από 12000 Ιταλούς και 3500 Γερμανούς στρατιώτες . Οι Γερμανοί είχαν κυρίως τον έλεγχο της χερσονήσου του Ληξουρίου, εκεί βρισκόντουσαν οι 2600 εξ αυτών, ενώ άλλη μια σημαντική επιχειρησιακή ομάδα Γερμανών 600 ανδρών βρισκόταν στην περιφέρεια Αργοστολίου με 14 ή 15 αυτόματα τηλεβόλα.
Οι Ιταλοί υπάγονταν όλοι στην μεραρχία Acqui , που είχε την ευθύνη κατοχής των Ιονίων νησιών και είχε μεταφέρει τον κύριο όγκο των ανδρών της από την Κέρκυρα στην Κεφαλονιά στις 18 Ιανουαρίου του 1943 , διότι η στρατηγική σημασία της τελευταίας ήταν μεγαλύτερη στην διάρκεια του πολέμου.
Οι άνδρες της μεραρχίας αρνήθηκαν να παραδοθούν στους Γερμανούς που αφού βομβάρδισαν για μέρες τις θέσεις τους, τους επιτέθηκαν με εξαιρετική αγριότητα και τελικά άρχισαν να εκτελούν όσους παραδίδονταν. Oι αξιωματικοί, στους οποίους αποδόθηκε η κατηγορία της προδοσίας εκτελέστηκαν με εξαίρεση μόνο 37 εξ αυτών που τη γλίτωσαν την τελευταία στιγμή.
Το περίεργο είναι ότι οι εκτελεστές δεν ήταν οι γνωστοί δολοφόνοι των SS αλλά κατά το πλείστον Αυστριακοί άνδρες της ταξιαρχίας ορεινών κυνηγών Εντελβάις. Με την λήξη των μαχών ο επικεφαλής στρατηγός της ταξιαρχίας ορεινών κυνηγών Εντελβάις , εξέδωσε την ακόλουθη διαταγή απευθυνόμενος προς τους άνδρες του “Αλπινιστές μου, οι επόμενες 24 ώρες σας ανήκουν.” Και έδωσε το σύνθημα για μια από τις μεγαλύτερες σφαγές στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Εκτελέστηκαν περίπου 4.000- 5.000 άνδρες ενώ έπεσαν στο πεδίο της μάχης περίπου 3.000 Ιταλοί. Η αποδεκατισμένη μεραρχία έμελλε να αφανιστεί σχεδόν αφού περίπου άλλοι 1.500 αιχμάλωτοι Ιταλοί χάθηκαν στα ναρκοπέδια της Κεφαλονιάς της Κυλλήνης και του Πατραικού που προκάλεσαν τα ναυάγια των πλοίων Αρντένα, και του Marguerite .Το τελευταίο κεφάλαιο του δράματος γράφτηκε με τη βύθιση επίσης από νάρκη του ιστιοφόρου Άλμα στις ακτές της Κεφαλονιάς. (στοιχεία για την μεραρχία Acqui αντλήθηκαν και από τον διαδικτυακό χώρο http://www.phorum.gr)
Ιταλική νάρκη;
Το σημείο που χτυπήθηκε το πλοίο από τη νάρκη σύμφωνα με την αναφορά της Γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης της Πάτρας είναι περίπου 5.5 μίλια βορειότερα του πάνω μέρους του Γερμανικού ναρκοπεδίου της Κυλλήνης. Είναι πιθανό κάποια νάρκη από το ναρκοπέδιο να αποκόπηκε από το αγκυροβόλιό της και να περιπλανήθηκε ώσπου συνάντησε το άτυχο πλοίο.
Το γεγονός ότι δεν βρήκαμε εμφανή στοιχεία στην πλώρη του πλοίου με κάνουν να πιστεύω ότι το πλοίο χτυπήθηκε από ακουστική ή μαγνητική νάρκη σε άλλο σημείο του κήτους του, που πάντως ήταν στο αγκυροβόλιό της για να χτυπήσει το πλοίο από κάτω… Ελληνική νάρκη, μόνο επίσης περιπλανώμενη θα μπορούσε να είναι υπεύθυνη μιας και το Ελληνικό αμυντικό ναρκοπέδιο βρισκόταν περίπου 7-8 μίλια ανατολικότερα στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου με σαφή σκοπό να εμποδιστεί η είσοδος εχθρικών πλοίων στον κόλπο. Θα τολμήσω να πιθανολογήσω ότι η νάρκη μπορεί να ήταν Ιταλική βασιζόμενος στις εξής υποθέσεις.
-Τα Ιταλικά πλοία ανεφοδιασμού προς τα νησιά του Ιονίου που είχαν ισχυρές Ιταλικές φρουρές δέχονταν επιθέσεις από Βρετανικά υποβρύχια στην συγκεκριμένη περιοχή. Είναι πιθανό οι Ιταλοί να προχώρησαν κάποια στιγμή στο τέλος του καλοκαιριού σε ναρκοθέτηση της περιοχής αλλά λόγω της απρόσμενης τροπής των γεγονότων να μην ενημέρωσαν τους συμμάχους τους Γερμανούς.
-Είναι γνωστό ότι οι Ιταλικές νάρκες δεν ήταν τόσο ισχυρές όσο οι Γερμανικές, ακόμα και όσο οι Ελληνικές (γνωστές σαν τύπου Μωραίτη) πράγμα που δικαιολογεί τη μικρή σχετικά ζημιά που προξένησε η έκρηξη και προκάλεσε τη βύθιση μετά 1 ώρα.
Μια μαρτυρία φαίνεται να τα ανατρέπει όλα…
Ψάχνοντας στο διαδίκτυο δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της έρευνας βρήκα την παρακάτω μαρτυρία που φαίνεται να αποδεικνύει ότι το πιο εφιαλτικό σενάριο θα μπορούσε να είναι και το πραγματικό
Πρωτόκολλο που αναφέρει την ένταξη του Marguerite στη Γερμανική διοίκηση Αιγαίου (Αρχείο Theodor Dorgeist)
Ο A.C. Linera διηγείται την ιστορία του «Θα πώ την περιπέτειά μου σαν αιχμάλωτος στα χέρια των Γερμανών που ξεκινάει από το νησί της Κεφαλονιάς στην Ελλάδα. Εγώ και άλλοι έντεκα από την ομάδα μου επιβιβαστήκαμε τον Οκτώβριο του 1943 σε πλοίο με προορισμό την Πάτρα κατά τις έντεκα η ώρα. Θα ταξιδεύαμε μέχρι το απόγευμα όταν ένας από τους συμπολεμιστές μου πέρασε μπροστά μου φωνάζοντας «Χριστέ μου, Χριστέ μου» . Προσπάθησα να του δώσω κουράγιο όταν οι Γερμανοί άρχισαν να πυροβολούν στον αέρα προστάζοντάς μας να μην πέσουμε στο νερό. Όλοι οι Γερμανοί επιβιβάστηκαν σε ένα ναρκαλιευτικό και μας άφησαν μόνους στο μεγάλο πλοίο. Το πλοίο ήταν φανερό πως επρόκειτο να βυθιστεί και τότε ακούστηκε μια φωνή από τη γέφυρα προστάζοντάς μας «Πηγαίνετε στα αριστερά, πηγαίνετε στα δεξιά» . Εγώ στάθηκα εκεί ακίνητος και έβλεπα πολλούς να πέφτουν στη θάλασσα χωρίς να ξέρουν κολύμπι. Πήρα μια σανίδα και την πέταξα στη θάλασσα έπειτα πήρα θάρρος και πήδηξα και εγώ. Όταν βρέθηκα κάτω από το νερό προσευχήθηκα στο θεό, πίστεψα ότι επρόκειτο να πεθάνω για λίγο όμως κατάφερα να πιάσω τη σανίδα. .Βρεθήκαμε πέντε πιασμένοι στην ίδια σανίδα Έπειτα ένας –ένας χανόταν στη θάλασσα μέχρι που έμεινα εγώ και ένας από την Ηπειρωτική Ιταλία.
Μετά δύο ώρες περίπου έφτασε ένα ατμόπλοιο από την Πάτρα το οποίο μας περισυνέλεξε και μας πήρε στην Πάτρα. Από την Πάτρα μας πήραν στην Αθήνα όπου παραμείναμε μέχρι τα Χριστούγεννα. Μας ανάγκαζαν να τρώμε λίγο ψωμί και σκληρά φασόλια. Μετά μας μετέφεραν στο Βελιγράδι στη Γιουγκοσλαβία όπου εκεί μεταξύ της 16ης και 17ης Απριλίου 1944 δεχθήκαμε σφοδρότατο αεροπορικό βομβαρδισμό από τους Αμερικανούς.»
Στη συνέχεια περιγράφει την κράτησή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης μέχρι την απελευθέρωσή του…
Η καταδυτική ομάδα.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους αυτοδύτες που κάτω από δύσκολες συνθήκες (βάθος, παραμονή αλλά κυρίως κακή ορατότητα) βοήθησαν στην ολοκλήρωση της έρευνας στο ναυάγιο Marguerite .
Νίκος Βασιλάτος, Ελένη Τσοποροπούλου,Νίκος Ζυγούρης, Νεκτάριος Κατριβέσης , Βαγγέλης Δερματάς και Πάνος Τσιτιμάκης καταδύθηκαν στο ναυάγιο. Στην έρευνα βοήθησε και ο Ανδρέας Τζένος.
Χρησιμοποιήθηκε σαν αέριο βυθού ατμοσφαιρικός αέρας αλλά και μείγματα trimix. Σαν αέρια αποσυμπίεσης χρησιμοποιήθηκε μείγμα Nitrox 50.
Πηγές
http://en.wikipedia.org/wiki/Massacre_of_the_Acqui_Division
http://anpi-lissone.over-blog.com/article-17084898.html
www.phorum.gr
Σεπτέμβριος 2010 .Mια πληροφορία περιπλέκει τα πράγματα…
Σε επικοινωνία με τον ερασιτέχνη ερευνητή και λάτρη των
καραβιών Άρη Μπιλάλη πηροφορήθηκα τη βύθιση του επιβατικού-εμπορικού
ατμόπλοιου Χριστόφορος ανοιχτά του ακρωτηρίου Πάπας το 1920. Το ναυάγιο
αυτό δεν είχε ακόμα εντοπιστεί. Σύμφωνα με το αρχείο του κ. Μπιλάλη το
πλοίο βυθίστηκε κενό φορτίου σε θαλασσοταραχή.
φωτό του πλοίου και αναφορές υπάρχουν στο forum nautilia.gr
η πληροφορία αυτή και oι όποιες ομοιότητες με το
Marguerite δημιούργησαν την ανάγκη για μια νέα σειρά καταδύσεων στο
“Pump house wreck” με σκοπό την οριστική ταυτοποίησή του σαν
“Marguerite” ή σαν “Χριστόφορος”.
Σε περίπτωση που δεν ήταν αυτό το Marguerite υπήρχε η
πιθανότητα να βρίσκεται βυθισμένο σε βάθος 88 μέτρων Βορειοανατολικά της
Κυλλήνης. Το ναυάγιο αυτό είχε εντοπιστεί το 2007 έπειτα από
πληροφορία του Μιχάλη Λιάτου, έρευνα επί χάρτου του Γιώργου Καρέλα (αφού
είχαμε αποστάσεις με ραντάρ από 3 σημεία) και εντοπισμό με το σόναρ
από το σκάφος του Νίκου Βασιλάτου. Στο ναυάγιο αυτό πραγματοποιήθηκε
κατάδυση από το Νίκο Βασιλάτο και την Ελένη Τσοπουροπούλου το 2009. Το
μεγάλο βάθος και για μια ακόμα φορά οι άσχημες συνθήκες ορατότητας δεν
επέτρεψαν την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την ταυτότητα του
ναυαγίου. Το συμπέρασμα που βγήκε από τη συγκεκριμένη κατάδυση ήταν ότι
προκειται για ένα σιδερένιο φορτηγό ατμόπλοιο των αρχών του αιώνα.
H πλώρη του Marguerite (φωτό Ελένη Τσοπουροπούλου)
Aύγουστος 2011. Μια σειρά καταδύσεων πραγματοποιήθηκε
στα δύο ναυάγια με σκοπό την οριστική ταυτοποίησή τους. Παρά τις
δύσκολες συνθήκες λόγω κακής ορατότητας το “pump house wreck”
ταυτοποιήθηκε σαν το Χριστόφορος ενώ το ναυάγιο σε στίγμα 38 04 Β 21 06 Α
σε βάθος 88 μέτρων σαν το Marguerite. Στο Χριστόφορος διαπιστώθηκαν
σημαντικές αλλαγές στην κατάσταση του πλοίου καθώς έχει δημιουργηθεί
ρήγμα στο πλωραίο αμπάρι και η πλώρη έχει αποκοπεί από το υπόλοιπο
πλοίο. Επίσης στην πρύμνη παρατηρήσαμε μια λαμαρίνα που έχει
αποκολληθεί άγνωστο από που και έχει βρεθεί πάνω στο ναυάγιο. Είναι
γνωστό ότι το ναυάγιο αυτό ψαρεύεται συστηματικά με δυναμίτη. Αντιθέτως
το Marguerite είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση.
Στην ομάδα που πραγματοποίησε τις καταδύσεις που
οδήγησαν στην ταυτοποίηση των ναυαγίων συμμετείχαν οι Τσοπουροπούλου
Ελένη, Βασιλάτος Νίκος, Μηλιώνης Κώστας, Καρέλας Γιώργος. Οι
περισσότερες καταδύσεις έγιναν με μείγματα trimix.
Με την ταυτοποίηση των ναυαγίων αναιρείται και η αρχική
υπόθεση για Ιταλική νάρκη όσον αφορά τη βύθιση του Marguerite και θα
μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι το πλοίο πιθανώς χτύπησε λόγω σφάλματος σε
νάρκη του Γερμανικού ναρκοπεδίου νότια της Κεφαλλονιάς.
Aπόκομα από εφημερίδα της εποχής που αναφέρει το ναυάγιο του ατμόπλοιου Χριστόφορος : Aρχείο Άρη Μπιλάλη
Video από κατάδυση στο Marguerite τον Αύγουστο του 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου