Η μεγάλη μάχη του Γράμμου 14/6 - 21/8/1948

στη  μνήμη του εφ.Τρχη (ΠΖ) ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΠΟΥΡΝΙΩΤΗ τ.μέλους του Συνδέσμου ,φίλου και αδελφου μας  ....που μας εξιστορούσε  κατά την τελευταία μας επίσκεψη στην Φλώρινα ... συμπλοκές με τους συμμορίτες  στα υψώματα του Πισωδερίου καιτης Περιστέρας , την κατάληψη της Γιάφκας του Ν.Ζαχαριάδη στα δύο υψώματα προς το Εθνικό(Πρέσπες) . Σε αυτα βρέθηκαν"τόμοι με αναφορές στην Ελληνική ,Ρωσική και Γαλλική γλώσσα μαχών και εμπλοκών ἑπίσης βρήκανε προσωπικά αντικείμενα και το  όπλο μαρκας  "ΣΤΕΝΤ" με τα αρχικά του ....που αργότερα παρέδωσε στην Αστυνομική Δ/νση Μαγνησίας  .

 

 

Ο συσχετισμός δυνάμεων στη βάση

Στη μάχη του Γράμμου πήραν μέρος 6 Μεραρχίες του κυβερνητικού Στρατού με σύνολο 17 ταξιαρχίες και 52 τάγματα. Η συνολική τους δύναμη σε άνδρες υπολογίζεται πάνω από 60.000. Και σ' αυτούς πρέπει να προστεθούν δυνάμεις των ΜΑΥ και της Χωροφυλακής που έπαιρναν μέρος στις επιχειρήσεις. Αντίθετα οι δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν πολύ ολιγάριθμες. Η συνολική παρατακτική δύναμη του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας υπολογίζεται σε 4.500, περίπου, άνδρες και της 670 Μονάδας περίπου στις 4.100. Δηλαδή το σύνολο της μάχιμης δύναμης του ΔΣΕ στο Γράμμο ήταν περί τις 8.600 άνδρες (Βλέπε: Δ. Βλαντά: "Εμφύλιος Πόλεμος 1945 - 1949", Γ` τόμος, Β` ημίτομος, σελ. 41 και 175). Συνεπώς - χωρίς να υπολογίσουμε στη δύναμη του κυβερνητικού στρατού τους ΜΑΥδες και τη Χωροφυλακή - γίνεται λόγος για ένα συσχετισμό περίπου 1 προς 8 σε βάρος του ΔΣΕ. Κι αν σ' όλα αυτά λάβουμε υπόψη τι εξοπλισμό είχε ο κυβερνητικός στρατός και τι ο ΔΣΕ, τότε γίνεται αντιληπτό πως ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν πολλαπλάσια αρνητικός για το Δημοκρατικό Στρατό. Κι όμως οι συμμορίτες-αντάρτες πολεμώντας με ανυπέρβλητο ηρωισμό - που αναγνωρίζεται και από τους αντιπάλους τους - μπόρεσαν και κράτησαν στο Γράμμο για 70, σχεδόν, ημέρες δίνοντας αδιάκοπη μάχη, σώμα με σώμα.Το σύνολο των εκατέρωθεν νεκρών έφθασε στους 14.000 ψυχές .

 

Τι προέβλεπε το σχέδιο "ΚΟΡΩΝΙΣ"

Βάσει του σχεδίου "ΚΟΡΩΝΙΣ" η διάρκεια των επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού στη Β. Πίνδο θα ήταν 3, το πολύ 4 εβδομάδες. Δηλαδή από 21 έως 28 μέρες. Στόχος η "εξάρθρωση στην περιοχή Γράμμου του Συμμοριακού ελέγχου με πλήρη συντριβή κι εξόντωση των εκεί συμμοριακών συγκροτημάτων. Σε συνέχεια εγκατάσταση στο Γράμμο των εθνικών δυνάμεων προς παρεμπόδιση ξανά μόλυνσής του από συμμορίτες".

Το σχέδιο προέβλεπε τρεις φάσεις επιχειρήσεων: Η πρώτη φάση αφορούσε προκαταρκτικές ενέργειες για βελτίωση των βάσεων εξόρμησης των μεραρχιών του κυβερνητικού στρατού. Η δεύτερη φάση προέβλεπε γρήγορες ισχυρές επιθετικές κινήσεις κατά μήκος των αλβανικών συνόρων και από τις δύο κατευθύνσεις για απαγόρευση διαφυγής του ΔΣΕ στην Αλβανία. Ο χρόνος πραγματοποίησης αυτού του "φράγματος" προβλεπόταν για τρεις ημέρες. Τέλος, η τρίτη φάση προέβλεπε τη διατήρηση του φράγματος αποκοπής του ΔΣΕ από τη μεριά της Αλβανίας και διείσδυση του κυβερνητικού στρατού στο εσωτερικό του Γράμμου "προς απηνή δίωξη κι εξόντωση των συμμοριτών".

Το σχέδιο "ΚΟΡΩΝΙΣ", στην πορεία των επιχειρήσεων δέχτηκε απανωτές τροποποιήσεις και στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος λέει συγκεκριμένα γι' αυτό το σχέδιο: "Δε γνωρίζω ποιος είναι ο κυριότερος υπεύθυνος του σχεδίου επιχειρήσεων του Γράμμου του 1948. Όμως δικαίως, οι αγωνιζόμενοι αξιωματικοί έδωκαν εις το σχέδιον τούτο την ονομασίαν "Νηπιώδες". Πράγματι, είνε απαράδεκτος η αναφερόμενη εις το σχέδιον τούτο διατύπωσις ότι εντός 24ώρου (Σημ. "Ρ": Ο Τσακαλώτος κάνει λάθος. Το σχέδιο μιλάει για τρεις μέρες) η IX Μεραρχία (Μανιδάκη) από της Ηπείρου και η XV μεραρχία (Λάιου) από Δυτ. Μακεδονίας θα ηνούντο εις την κορυφήν του Γράμμου, κινούμεναι σχεδόν παραλλήλως των Αλβανικών συνόρων... Το νηπιώδες σχέδιον έλαβε την εκδίκησίν του. Αι Μεραρχίαι, όχι μόνο δεν ηνώθησαν εντός 24ώρου αλλά ποτέ. Η μάχη αυτή θα στοιχίσει εις το έθνος υπέρ τας 14.000 εκτός μάχης" (Θρ. Τσακαλώτου: "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδας", τόμος β`, σελ 123 και 125).

 

Ο συσχετισμός δυνάμεων σε επίπεδο ηγεσίας

Εξετάζοντας το συσχετισμό δυνάμεων που συγκρούστηκαν στη Βόρεια Πίνδο το 1948, έχει αξία να αναφερθούμε στις ηγεσίες του κυβερνητικού στρατού και του ΔΣΕ, γιατί αποτελούν συστατικό στοιχείο αυτού του συσχετισμού που μας βοηθάει να τον κατανοήσουμε ολοκληρωμένα.

Η ηγεσία του κυβερνητικού στρατού: Το ανώτατο κλιμάκιό της αποτελούσαν οι:

- Γιαντζής Δημήτριος, αντιστράτηγος, αρχηγός του ΓΕΣ.

- Σακελαρίου Πέτρος, υποναύαρχος, αρχηγός του ΓΕΝ.

- Μυτιληναίος Χρήστος, σμήναρχος, αρχηγός του ΓΕΑ.

- Βαν Φλιτ, υποστράτηγος, αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής.

- Τζέκινς, υποστράτηγος, υπαρχηγός της Αμερικάνικης Στρατιωτικής Αποστολής.

- Ντάουν, υποστράτηγος, αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής.

Αρχηγός όλου αυτού του στρατιωτικού επιτελικού οργάνου ήταν ο Βαν Φλιτ.

Το αμέσως κατώτερο κλιμάκιο της στρατιωτικής ηγεσίας αποτελούσαν οι:

- Θρ. Τσακαλώτος, αντιστράτηγος, διοικητής του Α` Σώματος Στρατού.

- Παν. Καλογερόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός του Β` Σώματος Στρατού, ο οποίος και αντικαταστάθηκε από τις 5/8/1948 από τον αντιστράτηγο Στ. Κιτριλάκη.

- Θεοδ. Γρηγορόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός του Γ` Σώματος Στρατού.

Διοικητές των μεραρχιών που πήραν μέρος στη μάχη ήταν: της I Μεραρχίας ο υποστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος, της ΙΙ ο υποστράτηγος Ν. Παπανικολάου, της VIII ο υποστράτηγος Α. Μπαλοδήμος, της IX ο υποστράτηγος Στ. Μανιδάκης, της X ο υποστράτηγος Ευθ. Βασιλάς και της XV ο υποστράτηγος Δ. Λάιος.

Η ηγεσία του ΔΣΕ: Η ανώτατη ηγεσία του ΔΣΕ αποτελούνταν από τους Μ. Βαφειάδη αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού, Β. Μπαρτζιώτα πολιτικό επίτροπο του Γενικού Αρχηγείου και φυσικά τον Ν. Ζαχαριάδη ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη Βόρεια Πίνδο έδρασαν ουσιαστικά δύο μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ που στην πραγματικότητα ήταν δύο ελαφριές μεραρχίες πεζικού: Οι δυνάμεις του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας (ΑΔΜ) και η 670 Μονάδα. Διοικητής του ΑΔΜ ήταν ο Β. Γκανιάτσος (Χείμαρρος). Ουσιαστικός, όμως, διοικητής ήταν ο Δ. Βλαντάς, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, ο οποίος είχε, τότε, στο ΑΔΜ τα καθήκοντα που πολιτικού επιτρόπου. Διοικητής της 670 Μονάδας ήταν ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας.

Διοικητές των ταξιαρχιών του ΑΔΜ ήταν: Ο Ηλίας Ρούνης (Μπαρμπαλιάς) της 107 Ταξιαρχίας, ο Γ. Γεωργιάδης της 14ης Ταξιαρχίας, ο Δ. Σιωμάδης της Ταξιαρχίας της Δημοκρατικής Νεολαίας και ο Δ. Ζυγούρας (Παλαιολόγος) της 16ης Ταξιαρχίας. Στην 670 Μονάδα διοικητές των Ταξιαρχιών ήταν οι εξής: Στην 102 Ταξιαρχία ο Γ. Γιαννούλης, στην 103 ο Α. Ρόσιος (Υψηλάντης) και στην 105 ο Παύλος Τομπουλίδης. Στα μέσα του Ιούλη το μέτωπο του Γράμμου ενίσχυσε και η 123 Θεσσαλική Ταξιαρχία με διοικητή τον Μ. Παπαδάμο (Φεραίος).

Επιτελάρχης του ΓΑ του ΔΣΕ ήταν ο Στ. Παπαγιάννης, επιτελάρχης του ΑΔΜ ήταν ο Β. Βενετσανόπουλος και της 670 Μονάδας ο Γ. Καλιανέσης και στη συνέχεια ο Ν. Θεοχαρόπουλος (Σκοτίδας).

Οπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού αποτελούνταν από επαγγελματίες υψηλόβαθμους στρατιωτικούς οι οποίοι είχαν την ενίσχυση - και βρίσκονταν υπό την καθοδήγηση - ανώτατων στρατιωτικών των δύο μεγάλων δυνάμεων της εποχής: Των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας. Αντίθετα, η στρατιωτική ηγεσία του ΔΣΕ είχε ελάχιστους επαγγελματίες στρατιωτικούς - σπουδασμένους σε στρατιωτικές σχολές - και φυσικά όχι υψηλόβαθμους. Κυρίως αποτελούνταν από πολιτικά στελέχη και αγωνιστές που είχαν μάθει τον πόλεμο στην πράξη, την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του εμφυλίου. Αυτό το στοιχείο αναμφίβολα ήταν αρνητικό για το Δημοκρατικό Στρατό όσον αφορά το συσχετισμό δυνάμεων σε επίπεδο ηγετικών στρατιωτικών στελεχών. Κι όμως αυτοί οι αντάρτες αποδείχτηκαν πολλές φορές ανώτεροι των επαγγελματιών στρατιωτικών αντιπάλων τους, γεγονός που ερμηνεύεται και από τη φύση και τον χαρακτήρα του πολέμου που διεξήγαγε η κάθε πλευρά.